İslamiyet’ten günümüze kadar kesintisiz gelen bir edebiyattır.
Halk içinde yetişmiş ozanları icra ettiği bir edebiyattır.
Temelinde sözlü bir gelenek vardır.
Dili sadedir.
Dörtlük ve yarım kafiye esaslıdır.
Hece ölçüsü kullanılmıştır.
Halkın dertlerini, sevinçlerini, her türlü duygularını işlemektedir.
Bu edebiyatı genellikle “aşık”adı verilen sazlarıyla yazdıklarını besteleyip köy köy dolaşan ozanlar icra etmiştir…
Koşma, destan, semai, varsağı, mani, ağıt, türkü, bilmece, atasözü, devriye, şathiye, ilahi, deme gibi çeşitli nazım şekilleri vardır.
Kendi arasında : “Âşık Anonim, ,Dini-Tasavvufi olmak üzere 3’e ayrılır.
A) ÂŞIK TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI ÖZELLİKLERİ NELERDİR
İslamiyet’ten önce başlamıştır.
Eskiden “kam,baksı” adı verilen ozonlara bu dönemde “AŞIK”adı verilmiştir.
Âşıklar şiirlerini bağlama adı verilen sazlarla köy köy dolaşıp söylemiştir.
Hece ölçüsü kullanılmıştır.
Dili sadedir.
Nazım birimi dörtlüktür, yarım kafiye kullanılmıştır.
Son dörtlükte şairin mahlası(adı) kullanılır.
Şairler şiirlerini “CÖNK” adı verilen defterde toplarlardı.
Aşk, ölüm, gurbet, ayrılık konuları sıklıkla ilenmiştir.
Coşkulu, lirik bir söylenişi vardır.
Koşma, mani, türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur.
17. yüzyıldan sonra divan edebiyatından etkilenmeye başlamıştır.
KOŞMA NEDİR
Aşk, ayrılık, gurbet gibi geniş çerçeveli konuların işlendiği bir türdür.
11’li hece ölçüsüyle yazılır.
En az 3 en fazla 6 kıtadan oluşur.
Dili sadedir.
Kafiye düzeni “abab,cccb,dddb…”şeklindedir.
Son dörtlükte şairin mahlası bulunur.
Koşmanın konularına göre “güzelleme, koçaklama, ağıt, taşlama”adlı türleri vardır.
GÜZELLEME: İnsan ve doğa sevgisinin lirik bir edayla işlendiği koşmalara denir.
KOÇAKLAMA: Savaş, yiğitlik, kahramanlık gibi konuları işleyen koşmalara denir.
AĞIT: Ölen kişinin arkasından duyulan acının ve onun iyiliklerinin işlendiği koşmadır.
TAŞLAMA: Toplumun veya bireylerin aksayan yönlerini eleştiren koşmalara denir.
VARSAĞI NEDİR
Toros Dağları ve Adana civarında yaşayan “VARSAK” boylarının söyledikleri türkülere denir.
Kafiye düzeni koşma gibidir.
4+4 şeklinde 8’li ölçüyle söylenir.
“BRE, BEHEY, HEY “ nidaları sıklıkla kullanılmıştır.
En az 3 en fazla 5 dörtlüktür.
SEMAİ NEDİR
Özel bir ezgiyle söylenen bir türdür.
Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
4 + 4 =8 ‘li ölçüyle yazılır.
3–5 dörtlükten oluşur.
DESTAN NEDİR
6+5 ‘li hece ölçüsüyle söylenir.
Halk edebiyatının en uzun nazım biçimidir.
Kendine özgü bir söylenişi vardır.
Kafiye düzeni koşma ile aynıdır.
Ayaklanma, kıtlık, savaş, hastalık gibi toplumsal konular işlendiği gibi bireysel konuların işlendiği destanlar da vardır.
Dörtlük sayısında sınırlama yoktur.
B) ANONİM TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI
Halkın ortak ürünüdür.
Yüzyıllar süren gelişim gösterir.
Hece ölçüsü kullanılmıştır.
Halkın yaşamından otaya çıkmıştır.
Sözlü ürünlerdir, çok sonraları birileri tarafından yazıya geçirilmişlerdir.
Türkü, destan, masal, ninni, bilmece, mani, halk hikâyeleri gibi nazım şekilleri vardır.
TÜRKÜ NEDİR
ü Belli bir ezgiyle söylenir.
ü 7,8,11,14 ‘li ölçülerle söylenir.
ü Hemen her konuda söylenir.
ü Bölgesel özellik ve ad değişikliğine uğrayabilir.
MANİ NEDİR
ü “aaxa” şeklinde kafiyelenir.
ü 4+3 şeklinde ölçüsü vardır.
ü İlk iki dizesi ayrık yani hazırlık özelliği taşımaktadır. Asıl mesaj üçüncü dizede verilir.
ü Her konuda söylenebilir.
ü Düz, cinaslı ve artık mani gibi çeşitleri vardır.
NİNNİ NEDİR
ü Annelerin bebeklerini uyutmak amacıyla belli bir ezgi ile söylediği parçalardır.
ü Çocukların psikolojisi üzerinde etkilidir
ü Manzum özelliktedirler.
BİLMECE NEDİR
ü Çoğunlukla cevabı içinde saklı bulunan ve düşünceyi geliştirmek amacıyla türetilen soru biçimlerine denir.
ü Güzel vakit geçirmek amacıyla çıkarıldıkları düşünülmektedir.
ü Manzum – mensur şekilleri vardır.
ATASÖZLERİ
ü Yüzyıllar süren tecrübeler sonunda ortaya çıkan özlü sözlerdir.
ü Kelimeleri değiştirilemezler.
ü Aynı konuda birbiriyle çelişen atasözleri olabilir.
C) DİNİ-TASAVVUFİ (TEKKE) TÜRK HALK EDEBİYATI
Hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
Eserlerde genellikle Allah sevgisi işlenmiştir.
Hem dörtlük hem beyit kullanılmıştır.
Dil halkın kullandığı dil olmakla beraber Arapça-Farsça kelimelerde kullanılmıştır.
Bu eserleri daha iyi anlayabilmek için belli bir dini bilgiye sahip olmak gerekir.
Bu eserlerde dönemin çarpıklıkları da işlenmiştir.
Şairler genellikle dini eğitim almışlardır.
İlahi, nefes, şathiye, nutuk, devriye, hikmet gibi nazım şekilleri vardır.
İLAHİ NEDİR
Hecenin 7’li-11’li kalıbıyla belli bir ezgiyle söylenen coşkulu şiirlerdir.
Allah’ın aşkı ve O’na kavuşma arzusu işlenir.
Hem hece hem de aruzla yazılan ilahiler vardır.
İlahi’ye Aleviler “Deme”, Bektaşiler “Nefes” Mevleviler “Ayin” adını vermişlerdir.
NUTUK
Tekkede tarikata yeni giren müritlere dinin ve tarikatın esaslarını aktarmak için yazılan şiirlere denir.
11’li hece ölçüsü ile yazılır.
ŞATHİYE
Dinin bazı inceliklerini alay edermişçesine anlatan şiirlere denir.
Birçok şair bu şiirlerden dolayı horlanmış hatta öldürülenler de olmuştur.
Kaynak: www.turkceciler.com www.englishpage.blogcu.com
Teknoloji
Öğrencilere Özel Türkçe Edebiyat Dersi Konu Anlatımı ve Ders Notları TÜRK HALK EDEBİYATI, KOŞMA,...
