ÜNITE IV. ZEKA VE KISILIK
l. ZEKA VE ÖLÇÜLMESI
a. Zekanin tanimlanmasi
b. Zekayi açiklayici kuramlar
(1) yapisal kuramlar
(2) bilgi islemleme kurami
c. Zekanin belirleyicileri
(1) kalitim/çevre tartismasi
(2) kalitsal etkiler
(3) çevresel etkiler
(4) zekada, yasa bagli olarak görülen degismeler
d. Zekanin ölçülmesi
(1) zeka testlerinin degerlendirilmesi
(a) norm, normal dagilim
(b) güvenirlik (güvenirlilik)
(c) geçerlik (geçerlilik)
(d) iyi bir zeka testinin özellikleri
(2) zeka testlerinin olusturulmasi
(a) Stantbrd-Binet testi
(b) Wechsler ölçekleri
(c) yeni yaklasimlar
(3) zeka testlerini elestirisi
(a) ahlaki, hukuki ve sosyal sorunlar
(b) “etiketleme” ve etkileri
e. Zeka yönünden özel gruplar
(1) zeka geriligi
(2) üstün zeka
f. Özel yetenekler
g. Zeka ve yaratici düsünme
Amaç 43. Zeka ile ilgili terimler bilgisi
Davranislar :
l. Zekayi tanimlama.
2. Zeka ile ilgili “kalitim, çevre, zeka testi” gibi terimleri tanima.
3. “Akil. bellek, zeka** gibi terimleri ayirdetme.
4. Bellek, zeka. yaratici düsünme iliskisin! kavrama.
Amaç 44. Zekayi açiklayan kuramlar bilgisi.
Davranislar :
1. Zekayi açiklama güçlügünün nedenlerim söyleme, yazma.
2. Zekayi açiklayan kuramlarin neler oldugunu belirtme.
Amaç 45. Zeka gelisimi ve zekayi etkileyen faktörler bilgisi.
Davranislar :
1. Zeka üzerinde kalitimin etkisini anlama
2. Zeka testlerinin türlerim tanima.
3. Zeka bölümünü tanimlama.
4. Normal dagilim egrisine göre zeka bölümü dagilimim yorumlama.
5. Egitim açisindan üstün ve geri zekalilik durumlarim degerlendirme.
6. “Norm” kavramim açiklayabilme, zeka testi içine giren maddelerin kültürden bagimsiz olmadiklarim farketme.
7. iyi bir zeka testinde bulunmasi gereken özellikleri siralayabilirle.
Amaç 7. Özel yetenekler bilgisi.
Davranislar :
1. Özel yeteneklere örnekler verme.
2. Egitimde özel yetenekleri gelistirmenin önemini kavrama.
ISLENIS:
Bu bölüm, ögretmene. pratik sorunlara çözüm bulmak için ele alinan bir konunun, bilimsel açidan birçok eksigi bulunsa bile. uygulamalarinin nasil bilimsel tutum içinde tutulabilecegim göstermek firsati saglayabilir.
Zeka testlerinin ortaya çikmasi toplumsal bir ihtiyaca cevap vermek amacim tasimaktaydi. Zorunlu ilkögretim yasasi sonunda Fransa’da ilkokulu basaramayacak durumda olan zeka özürlü çocuklarin da okullara girmesi üzerine, bu çocuklari önceden taniyabilmek ve özel okullara ayirabilmek ihtiyaci dogmustur. Ancak, bu pratik sorun, bilimsel bilgiler ve yaklasimlar çerçevesinde çözülmeye çalisilmis, bir yandan da bu alandaki teorik çalismalar hizlanmistir.
Zeka testleri bilimsel açidan mükemmel testler degildir ve bir kisinin yeteneklerim ölçmek için psikolojide çok daha ayrintili ve kontrollü yöntemleri bulunmaktadir.
Zeka bölümü, bir kisinin norm grubu (karsilastirildigi grup) içindeki yerini belirtir. Mutlak bir ölçüm gibi alinmamalidir. Zeka bölümü degismez bir özelligi göstermez, testin güvenirligine bagli olarak, ayni kisi ikinci bir uygulamada bir sinir dahilinde daha düsük veya yüksek puan alabilir. Eger farkli bir norm grubu kullanilirsa, bu grup içindeki zeka bölümü puani (veya zeka yasi) degisik çikabilir.
Zeka geriligi de toplumsal bir sorundur. Bu insanlarin, egitilebilecekleri noktaya kadar iyi egitilmeleri ve kendi baslarina yasayabilen, kendi ihtiyaçlarim karsilayabilen kisiler haline getirilmeleri toplum açisindan önemlidir.
Ayni sekilde, üstün zekali bireylerin egitiminden de toplumlarin kazançlari büyüktür. Bu kisilere potansiyellerini gerçeklestirme olanagi saglanmalidir.
Toplumun özel egitim konusundaki duyarlilik derecesi. üstün yetenekleri olan veya zeka özürlü bireylerin egitimine ayrilan kaynaklarin miktarim belirlemektedir.
Zeka geriligi tanisi ancak ayrintili psikolojik, tibbi muayene sonunda konabilir, tek bir testle zeka geriligi tanisi konmasi sakincalidir.
Zeka testlerinden alinan puanlara. testin verilme kosullari etki edebilir. Zeka testlerim uygulayacak kisilerin, bu konuda çok iyi egitilmis olmalari gerekir. Test sonuçlarinin yorumlanmasi oldukça karmasik islemler gerektirir. Bu konuda mesleki yeterliligi olmayan kisilerin uygulama ve degerlendirmeleri yanlis kararlar verilmesine sebep olabilir. Zeka testlerim kimlerin kullanabilecegi, psikolojik meslek örgütleri tarafindan belirlenmektedir. Bunun disinda mesleki ehliyeti olmadigi halde bu testleri kullanan kisiler hakkinda yasal islemler yapilabilir.
Kisinin basarili, yaratici ve yararli bir insan elmasi zeka kadar motivasyon ve kisilik özelliklerim de gerektirir. Zeka tek basma bir kisi hakkindaki kararlari belirlemez.
Psikoloji bir yandan yeteneklerin objektif ve güvenilir evrensel ölçülerim arastirmakta, bir yandan da var olan yetenekleri gelistirebilmek için nelerin gerekli oldugunu saptamaya çalismaktadir. Bunun da altinda, insana yönelik tutumun, insan potansiyelim ve mutlulugunu en üst düzeyde gerçeklestirme çabalarinin rolü ve yaklasimlarin etkisi bulunmaktadir.
Zeka ve yaraticilik ayni sey degildir, aralarinda bir iliski olmakla birlikte, bu iliski yüksek degildir.
Çagimizda. teknoloji toplumuna uyum saglamak için insanlarin daha karmasik zihinsel islemleri yapabilmeleri gerekmektedir. Diger deyisle, insanlarin daha zeki olmalari gerekmekledir. Öte yandan da. teknolojinin sundugu olanaklarla. zeka üretken hale gelmelerine yardim edici araçlar üretilmektedir. Toplumlar, üstün zekali bireylerinin egitimine özel önem vererek. onlardan yararlanmayi daha bilinçli olarak planlarken, ayni zamanda zeka özürlü kisilere de kendine yeterli olma olanaklarim yaratmaktadir.
degerlendirme
1. “Norm, norm grubu” nedir?
2. Normal dagilim egrisinin anlamim, önemini açiklayiniz. zeka testlerinin gelistirilmesinde nasil kullanildigina örnek veriniz.
3. Güvenirlik ve geçerlik kavramlarim açiklayiniz.
4. Standardizasyon (kültüre uyarlama) nedir, neden yapilir?
5. Genel ve özel zeka farkliliklarim belirtiniz.
6. Zeka arastirmalarinda. tek ve çift yumurta ikizlerinden meydana gelen gruplarin kullanilmasinda amaç nedir?
7. “Zeka bölümü ve “zeka yasi” kavramlarim açiklayiniz.
2. KÎSÎLÎK
a. Kisilik nedir.
b. Kisilik gelisimi ve örgütlenmesinin çesitli kuramlara göre açiklanmasi.
(1) temel egilim kuramlari (dispositional / dogustan getirilen özelliklere göre açiklama)
(2) psikodinamik kuramlar
(3) ögrenme kuramlari
(4) Hümanistik ve varolusçu kuramlar
c. Kisiligin ölçülmesi
a) kisilik testleri nasil hazirlanir
b) kisilik testlerinin çesitleri
c) kisilik testlerinin genel olarak degerlendirilmesi ve elestirisi
Amaç 48. Kisilikle ilgili terimler bilgisi
Davranislar :
1. Kisiligi tanimlama.
2. Kisiligin çesitli tanimlari arasindan uygun olani seçme.
3. Mizaç, huy, karakter kavramlarim tanimlama.
4. Mizaç, huy. karakter kavramlari arasindaki farklari kavrama.
5. Bu kavramlarin kisilikle ilgisini kavrama.
6. Bu bölümde ögrendigi kavramlari dogru olarak kullanma.
Amaç 49. Kisiligi olusturan etmenler bilgisi.
Davranislar :
1. Kisiligin olusumunda biyolojik etkenlerin rolünü belirtme.
2. Kisiligin olusumunda fizyolojik etkenlerin rolünü belirtme.
3. Kisiligin olusumunda kimyasal etkenlerin rolünü belirtme.
4. Kisiligin olusumunda bilinçalti etkenlerin rolünü belirtme.
5. Kisiligin olusumunda sosyal ve kültürel etkenlerin rolünü belirtme.
6. Kisiligin, biyolojik, fizyolojik, sosyal vb. etkenlerin bir sentezi oldugunu anlama.
7. Basa çikma davranislari ile kisilik arasindaki iliskileri kavrama.
Amaç 50. Kisiligin gelisimi ve ölçülmesi bilgisi.
Davranislar :
1. Kisiligin gelisimim tanima.
2. Kisilik ölçülebilir mi? sorusunu tartisma.
3. Kisiligin ölçülmesindeki ön kabulleri bilme, diger pozitif bilimlerdeki ölçme tekniklerinden farkim kavrama.
4. Kisiligi ölçme tekniklerin sayma.
5. Görüsme tekniginin kisiligi ölçmedeki rolünü kavrama.
6. Dereceleme cetvellerinin kisiligi ölçmedeki rolünü kavrama.
7. Test tekniklerinin kisiligi ölçmedeki rolünü kavrama.
8. Tavirlarin, düsüncelerin ve kanaatlerin kisilikle iliskisin! kavrama.
ÎSLENÎS:
Kisilik konusu, psikoloji konulan içinde ögrencilerin en çok zevk alacaklari konulardan biri olabilecegi gibi, en çok sikildiklari konulardan biri de olabilir. Bu nedenle bu konunun islenisi son derece Önemlidir. Ögretmenin bu konuya yaklasimi sadece kisilik kuramlarim açiklamak ve siralamak düzeyinde kalmamali, ezbere dayali ayrintilar üzerinde durulmamalidir.
Kisilik kuramlari açiklanirken, kisilik gelisimim olumsuz yönde etkileyen örnekler ve olaylardan da söz edilebileceginden, ögrencinin okuduklarindan etkilenerek kendinde kusurlar aramasina ve etiketler koymasina (veya ögrencilerin birbirlerine etiketler koymasina) izin verilmemelidir. Bu yüzden, ögretmenin ilk olarak yapacagi islerden biri, kisiligin son derece karmasik bir olgu oldugunu iyice vurgulamasi ve bu bölümde ele alinan kuramlarin veya yaklasimlarin da temelde bu karmasiklik içinde bir düzenlilik arayisi oldugunu iyice vurgulamaktir. Kisiligin karmasikligi nedeniyle bu kadar çok kuramin ortaya çiktigi ve hiçbir kuramin tek basma kisiligi açiklamaya yeterli olmadigi belirtilmelidir.
Kuramlarin çoklugu yüzünden ögrencinin kalasim karistirmamak için. belirli kisilik özelliklerim ele alip- bu özelliklerin nasil ortaya çiktigim )hep ayni özellikler) çesitli kuramlar açisindan ele almak yararli bir yol olabilir, (atilganlik-çekingenlik:
güvenlilik-güvensizlik; disa dönüklük-içe dönüklük gibi çizgiler)
Freud’un “psisik determinizm” ilkesine göre her davranisin bir nedeni oldugu açiklanirken, bu ilkenin tam olarak ne anlama geldigi tartismaya açilabilir. Bu ilke, insanlarin özgürce seçim yapamayacaklari anlamina gelir mi? Ya da insanlarin davranislarindan kendilerinin sorumlu olmadigi anlamina gelir mi?
Ögrencilerden, çevrelerinde simdiye kadar gözledikleri diger kisileri düsünerek, bu insanlarin basarisizlik karsisinda misil tepkiler gösterdiklerim, yapmak istemedikleri bir sey kendilerinden istenince neler yaptiklarim özetlemeleri istenebilir. Sonra da bu davranislar çesitli kuramlara göre degerlendirilebilir.
Ögretmen, örnek getirmek amaciyla da olsa ögrencilerden birinin kisiligim irdelemeye veya örnekler vermeye kalkmamalidir. Bunun daha sonra önemli bir etiketlenme ve birçok yanlis anlamaya yol açabilecegi unutulmamalidir. Örnekler tipik ve hipotetik olmali, “farzedelim ki bil kisi” ‘”eger bir kisi” gibi genel örnekler ele alinmalidir.
Ögrencilerden hafta sonu magazinlerinde yayinlanan kisilik testlerinden örnekler bulmalari istenebilir ve bunlarin sinifta tartismasi yapilarak, bilimsel bir kisilik testinin nasil gelistirildigi açiklanabilir Özellikle vurgulanmasi gereken
nokta, kisilik gibi çok karmasik bir olguyu gerçekten ölçebilen hiç bir testin bugüne kadar gelistirilememis oldugudur.
Kisiligin kültürden bagimsiz olmadigi, bu yüzden de baska kültür ortamlarinda gelistirilmis testlerin, kendi ülkemizin kültürel sartlarina uyarlanmadan kullanilarak insanlar hakkinda kararlar vermenin yaniltici olacagi üzerinde durulmalidir. Bu tür girisimlerin psikolojik meslegi disinda kazanç amaciyla yapilabilecegi belirtilebilir.
Bütün bilimsel gerekler yerine getirmis testlerin bile kisilik hakkinda ancak sinirli ve genel bir bilgi ve ipuçlari verebilecegi, tek tek bireyler düzeyinde yargilarda bulunmanin çok zor oldugunu belirtilmelidir. Kisilik testlerinden arastirma amaciyla ve gruplar üzerinde yapilan çalismalarda yararlanildigi anlatilabilir.
degerlendirme
1. Mizaç ve karakter kavramlarim tanimlayiniz.
2. Kisiligin ölçülmesinde temel yaklasimlar nelerdir?
3. Kisiligi olusturan etmenler nelerdir?
4. Kisiligin gelisimim açiklayiniz.
5. Kisilik testleri hangi özelliklere sahip olmalidir? Belirtiniz.
Bu içerik internet kaynaklarından yararlanılarak sitemize eklenmiştir
Ekleyen: Berke
Editörün Seçtikleri
POPÜLER MESAJLAR
