B ölüm
4.
MEKÂNSAL BİR SENTEZ:
TÜRKiYE
TÜRKiYE’Yi TANIYALIM
MEDENiYET MERKEZi TÜRKiYE
KONULAR
Temel Kavramlar
TÜRKiYE’DE ARAZi KULLANIMI
TÜRKiYE EKONOMiSiNiN SEKTÖREL
DAğILIMI
TÜRKiYE’DE MADENLER VE ENERJi
KAYNAKLARI
TÜRKiYE’DE SANAYi
DOğAL AFETLER VE TÜRKiYE iÇiN
RiSKLER
TÜRKiYE’DE BÖLGE SINIFLANDIRMASI
Medeniyet
Ekonomi politikalari
Enerji kaynaklari
Doğal afet
MEDENiYETLERiN MERKEZi TÜRKiYE
Yandaki haritadan ve atlasinizdan yararlanarak
aşağidaki sorulari cevaplandiriniz.
1.
kurulduğu Nil Deltasi, Mezopotamya,
indus Vadisi, Sariirmak ve
Gökirmak Vadileri görülmektedir. Bu medeniyetlerin
buralarda kurulmasinin coğrafi
nedenlerini tartişiniz.
Yandaki haritada yeryüzündeki medeniyetlerin
2.
bölgelerin benzer ve farkli yönlerinin neler
olduğunu söyleyiniz.
Dünya fiziki haritasina bakarak bu
3.
beşiklik etmiş olan ülkemiz, Norveç’in
coğrafi konumuna sahip olsaydi Türkiye’de bu kadar medeniyet gelişir miydi? Nedenlerini tartişiniz.
Tarih boyunca birçok medeniyete
y
KONUYA BAşLARKEN
Harita 1:
Türkiye’nin coğrafi konumunu gösteren harita
Nevşehir, 3 Mayis 2007
Sevgili Jasmine,
…
En son mektubunda arkeolojiye olan ilginden Türkiye’yi görmek istediğini yazmişsin.
Anadolu’da çok eski çağlardan beri yerleşmeler başlamiş ve bu topraklar üzerinde pek çok farkli
medeniyet kurulmuştur. Bu toplum ve medeniyetlerin biraktiği izler kendilerinden sonra gelenleri
de etkilemiştir. Yeni gelenlerin getirdiği özelliklerle daha öncekiler kaynaşmiştir. Böyle bir gelişme ve
bunun sonucunda oluşan kültür zenginliğine dünyanin başka hiçbir yerinde rastlayamazsin.
Buralari ziyaret etmeni çok isterim. istanbul gibi hizla gelişen ve değişen bir metropolde bile
Anadolu’nun ilk yerleşim yerlerinden biri olan Yarimburgaz Mağarasi’ni, Roma ve Bizans uygarliklarina
ait birçok kalinti, sarniç ve kiliseyi, Osmanlidan kalan saraylari, hamamlari, camileri, iki
kitayi birbirine bağlayan köprüleri gördüğünde yazdiklarimin ne kadar yetersiz kaldiğini anlayacaksin.
. …
70
Türkiye’yi Taniyalim
Türkiye’yi Taniyalim71
MEDENiYETLERiN BULUşMA NOKTASI: ANADOLU
Coğrafi açidan önemli bir konumda bulunan Türkiye, elverişli iklim ve jeomorfolojik koşullari
nedeniyle tarihî çağlardan itibaren büyük ölçüde yerleşmelere sahne olmuş, bunun neticesinde de
çeşitli uygarliklarin kurulduğu ve geliştiği bir alan hâline gelmiştir.
Türkiye, Eski Dünya karalari olarak adlandirilan Asya, Avrupa ve Afrika’nin birbirine yaklaştiği sahada,
eski medeniyetlerin beşiği Akdeniz Havzasi içinde yer almaktadir.
Anadolu topraklarina tarih boyunca çeşitli insan topluluklari yerleşmiştir. Ülkemiz topraklari, coğrafi
konumu ve diğer coğrafi özellikleri nedeniyle bölgesel önem taşiyan çok sayida uygarliğin doğduğu,
geliştiği bir alan olmuştur.
Bugün dünyada 200’den fazla ülke vardir. Fakat dünya tarihini incelediğimizde geçmişte önemli rol
oynamiş, farkli medeniyetleri bünyesinde barindirmiş ülke sayisi 10-15’i geçmez. Bu ülkelerin dünyadaki
konumlarina baktiğimizda coğrafi bakimdan çok elverişli ve stratejik bölgelerde bulunduklarini
görürüz. Türkiye, bu ülkeler içinde en önemli medeniyet merkezlerinden biridir.
Türkiye’nin Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu ve
Avantajlari
“Türkiye’nin coğrafi konumu incelendiğinde büyük avantajlara
sahip bir ülke olduğu görülür Türkiye insan yaşami
için en ideal kuşak olan orta enlemde yer almaktadir. Bu
özelliğinden dolayi Türkiye topraklari, tarihin en eski dönemlerinden
beri hep büyük devletlere beşiklik etmiş ve çok sayida
medeniyetlerin kurulmasina zemin hazirlamiştir. Türkiye,
bu özelliğini coğrafi konumundan dolayi gelecekte de koruyacaktir.
Coğrafi konum, ülkenin daha ziyade doğal özellikleri
üzerinde etkili olurken siyasi, sosyal ve ekonomik durumunu
da doğrudan etkilemektedir. Ülkelerin dünyada bulunduklari
coğrafi konumlari ile gelişmişlik ve etkinlikleri arasinda siki bir
bağlanti vardir.
Türkiye’nin büyük kismi Asya Kitasi’nin güneybati ucunda, Anadolu Yarimadasi üzerinde yer alir.
Topraklarinin bir bölümü de Avrupa’nin güneydoğusunda bulunan
Balkan Yarimadasi’nin bir kismini içine alan Trakya’da bulunur.
Bu yönüyle Türkiye hem Asya hem Avrupa hem de Afrika Kitasi
ile temas hâlinde olduğundan bir Orta Doğu ülkesidir.
Türkiye, dağlik bir ülkedir. Ovalar, daha ziyade kiyilarda ve
akarsu vadilerinde yer alir. Akarsular bakimindan bölgenin en
zengin ülkesidir. Üç tarafi denizlerle çevrili yarimadalar (Anadolu
ve Trakya) ülkesi olan Türkiye, istanbul ve Çanakkale Boğazlari
ile büyük bir öneme sahiptir. Üç tarafini çeviren denizler,
Cebelitarik Boğazi ile Atlas Okyanusu’na, Süveyş Kanali vasitasiyla
Kizildeniz ve Hint Okyanusu’na bağlantilidir. Türkiye yer
alti ve yer üstü zenginlik kaynaklari bakimindan bölge ve hatta
dünyaki zengin ülkeler arasinda yer alir. Tarimsal kaynaklari kendi ihtiyaçlarini karşilayacak
düzeydedir. Ulaşim faktörleri bakimindan ele alindiğinda Türkiye, bütün ulaşim sektörlerinin
gelişmekte olduğu; Asya, Avrupa ve Afrika Kitalari arasinda köprü oluşturan bir ülkedir. Bu özellikleri
ile diğer Akdeniz ülkeleri gibi önemli bir turizm potansiyeline sahiptir.”
ô???
OKUMA METNi
Fotoğraf 2:
Sümela Manastiri
Fotoğraf 1:
Sultan Ahmet Camisi
72
Türkiye’yi Taniyalim
Coğrafi konumu gereği, Anadolu’da ilk çağlardan
beri çok farkli özelliklere sahip birçok
medeniyet kurulmuş ve gelişmiştir. Ayni zamanda
bu medeniyetler, dünya tarihinde çok önemli rol
oynamişlardir.
Son olarak buraya yerleşen Türkler, temeli
sevgi ve adalete dayanan, eski medeniyetlerin
izlerini taşiyan yepyeni bir medeniyet meydana
getirmişlerdir.
Tarihin ilk dönemlerinden itibaren Türkiye’de,
ayni zaman diliminde birden fazla büyük medeniyet
yan yana yaşamiştir. Ülkemizin denizlere
kiyisi olduğundan uzaktaki birçok farkli medeniyetle
de etkileşimi olmuştur.
Fotoğraflarda da görüldüğü gibi Anadolu’da
kurulan çeşitli medeniyetlerin izleri yapilan arkeolojik
kazilarla ortaya çikarilmaktadir (Fotoğraf 3-
4-5). Hemen hemen ayni bölgede yer almalarina
rağmen Misir ve Yunanistan’da kurulan medeniyetler
Anadolu’dakiler kadar çeşitli ve zengin değildir.
Misir’da, eski Misir Medeniyetleri, Arap ve Türk
medeniyetlerine ait eserler vardir. Roma’da Etrüsk
kalintilari dişinda sadece Roma sanat eserleri, Yunanistan’da
ise sadece Helenistik Döneme ait
eserler ve Türk eserleri vardir. Buna karşilik Türkiye’de
birbirini takip eden veya ayni dönemde
yan yana yaşamiş olan Hatti, Hitit, Hurri, Troia
(Troya), Urartu, Frygia (Frigya), Lydia (Lidya), Kria
(Karya), Lykia (Likya), Helen, Galat, Roma,
Bizans, Selçuklu ve Osmanli gibi pek çok medeniyetin
izleri bulunmaktadir.
Tarihin ilk çağlarinda Anadolu Yarimadasi’nin
doğusunda ve orta bölgelerinde Hatti ve Hitit
Beylikleri, batisinda ise Troialilar, Lelegler ve
Pelasglar gibi çeşitli dil ve etnik yapiya sahip
topluluklardan oluşan küçük kralliklar birlikte
yaşamaktaydi.
Anadolu’ya gelen kavimler yüzey şekillerinin
engebeli olmasi nedeniyle Anadolu’nun bir kismina,
sadece doğusuna veya batisina yerleşmek
zorunda kalmişlardir. Türkler ise Anadolu’ya geldikten
kisa bir süre sonra Anadolu’nun tamamina
hâkim olarak bu parçali yapiya son vermişler, mekân
ve kültür birliğini sağlayarak burayi sonsuza
kadar kendilerine yurt edinmişlerdir.
Anadolu Yarimadasi, coğrafi özelliklerinden
dolayi tarihin her döneminde mutlaka bir medeniyete
beşiklik etmiştir. Bu nedenle Anadolu
Yarimadasi; “Medeniyetlerin Beşiği Olan Topraklar”
olarak adlandirilmiş ve burada kurulan medeniyetlerin
hepsine “Anadolu Medeniyetleri” denmiştir.
Birbirinin devami olan uygarliklar, Türkiy’yi
âdeta bir müze ülke konumuna getirmiştir.
Fotoğraf 3:
ivriz Kaya Kabartmasi
Fotoğraf 5:
Milet Amfi Tiyatrosu – Söke (AYDIN)
Fotoğraf 4:
Nemrut Daği’ndaki Zeus Heykeli
Türkiye’yi Taniyalim
73
“şanliurfa yakinlarinda yer alan Göbekli
Tepe’de sürdürülen arkeolojik kazilarda tarih
öncesi yaşam ve uygarliğa geçişle ilgili yerleşik
bilgileri altüst edecek kalintilara rastlandi.
Buluntular, Taş Çağinda yaşayan avcitoplayici
atalarimizin yalnizca yaşamda
kalma savaşi vermediklerini gösteriyor.
Yaklaşik 11 bin yil önce Anadolu topraklarinda
yaşayan atalarimiz, günlük gereksinimlerini
gidermenin yani sira doğayi anlamaya
çalişmişlar, doğaüstü güçlerin ya da tanrilarin
varliğina inanmişlar, dinsel törenler
için düzenli araliklarla bir araya gelmişler.
Bu dinsel törenlerde hep birlikte inançlarini simgeleyen hayvan ve insan kabartmalariyla süslü
tapinaklar, dev boyutlu dikili taşlar yapmişlar. Kaziyi yürüten kazi bilimciler, bu verilere dayanarak
yerleşik yaşama geçişte ekonomik ya da ekolojik nedenlerin değil bu kalabalik ve uzun süreli dinsel
törenlerin rol oynamiş olabileceğini düşünüyorlar. Bu da uygarliğin, sanildiği gibi Filistin ya da
Mezopotamya’da değil Anadolu’da doğduğunu gösteriyor.”
Basindan, Eylül 2000
OKUMA METNi
“Türkiye topraklarinin ekonomik coğrafyasi ilk Çağdan günümüze kadar coğrafi konumuna
bağli olarak şekillenmiştir. Örneğin iyonyalilar, Fenikeliler deniz kenarinda kurulduklari için denizcilik
faaliyetleri ile meşgul olmuşlardir. Urartular ise bugünkü Doğu Anadolu dediğimiz topraklarda
kurulmuş, dolayisiyla hayvancilikla meşgul olmuşlardir. Anadolu kültürel zenginliği yaninda
ekonomik faaliyetler bakimindan da oldukça zengindir.
Türkiye’nin üzerinde bulunduğu topraklar geçmişten günümüze kadar gerek kültürel, ekonomik
gerekse siyasi açidan köprü konumunda olmuştur. Tarihî yollar burada kesişmiştir. Kral Yolu,
Baharat Yolu, ipek Yolu ile doğudan batiya, kuzeyden güneye uzanan ticari ağin Anadolu topraklarina
önemli getirisi olmuştur. 15. yüzyilda yaşanan coğrafi keşiflerle Doğu’nun zenginlikleri farkli
bir yolla Güney Afrika’dan Bati’ya ulaşmiştir. Fakat bu süreç ve sonrasinda da Anadolu önemini
korumuştur.
ô???
Yaşadiğiniz yerde kurulmuş önemli medeniyetlere ait müzeleri (Anadolu Medeniyetler Müzesi ve
Etnografya Müzesi) ziyaret ediniz. Değişik kaynaklardan ve bu müzelerden elde edeceğiniz yazili ve
görsel malzemeleri kullanarak okulunuzda panolar oluşturunuz.
PERFORMANS ÖDEVi
S
74
HABER KÖşESiTürkiye’yi Taniyalim
………………………..
………………………..
………………………..
……………………….
………………………………
……………………………….
………………………..
Yukarida önemli medeniyet merkezleri ve bunlara ait fotoğraflar verilmiştir. Buradan hareketle
aşağidaki sorulari cevaplandiriniz.
1. Bu medeniyetlerin isimlerini fotoğraflarin altindaki kutucuklara yaziniz.
2. Bu medeniyetlerin haritada işaretli olan yerlerde kurulmalarinin nedenlerini coğrafi konum
özelliklerini ön plana alarak yaziniz.
1 2
1
2
3
3
4
4
5
5
6
6
7
8 7
8
Sultanahmet Camisi
Selsius Kütüphanesi
Sart Sinagogu
Binbirdirek Sarnici
Yazilikaya
ikizboğalar
Mitolojik heykel
ince Minareli Medrese
O
DERS DIşI ETKiNLiK
Türkiye’yi Taniyalim
75
TÜRKiYE’DE ARAZi KULLANIMI
y
KONUYA BAşLARKEN
YER şEKiLLERi ARAZi KULLANIMINI NASIL ETKiLER?
Ülkemiz yüzey şekilleri bakimindan farkli özelliklere sahiptir. Bazi yerler geniş ovalar ve platolar, bazi
yerler dağlik ve engebeli alanlar, kimi yerler ise kayalik ve
batakliklardan oluşur. Ülkemizdeki yüzey şekillerinin farklilik
arz etmesi arazi kullanimini da çeşitlendirmiştir. Örneğin,
geniş ovalar yerleşme ve tarimsal faaliyetler için
(Fotoğraf 1), yüksek yaylalar hayvancilik
ve yer yer turizm
faaliyetleri için kullanilir.
Buna karşin kayalik ve
bataklik gibi alanlarin
kullanimi son derece
kisitlidir (Fotoğraf 2).
Sayfa 76-77’deki haritayi
ve metinleri inceleyerek
Türkiye’de arazi
kullanimi ile yer şekilleri
arasindaki ilişkiyi görelim.
şehir planlamacisi olduğunuzu düşününüz. Fotoğrafta yer alan bölgeleri yerleşim yeri, mesire alani,
tarimsal faaliyetler veya sanayi faaliyetleri için kullanacak olsaniz hangi bölgeyi ne amaçla kullanirdiniz?
Söyleyiniz.
Fotoğraf 1:
için kullanilan ovalik bir alan
Ülkemizde genellikle tarim ve yerleşme
Fotoğraf 2:
bir arazi
Dağlik ve kayalik
76
Türkiye’yi Taniyalim
Ülkemizdeki delta ovalari önemli tarim sahalaridir. Yakin zamanda
bu ovalarda sanayi faaliyetleri ve yerleşim birimleri de yoğunlaşmiştir.
Çukurova, Bafra, Çarşamba ile Büyük ve Küçük Menderes
ovalarinin denize yakin kesimleri bu tür ovalara örnek verilebilir.
Karadeniz, Ege ve Akdeniz kiyisinda yer alan ovalar, yüzey
şekilleri ve iklim şartlarina bağli olarak tarim faaliyetlerinin
yoğunlaştiği yerlerdir. Verimin yüksek olduğu kiyi ovalarinda bitki
örtüsü tahrip edilerek bu ovalar tarim alanina dönüştürülmüştür
(Fotoğraf 3). Tarimsal faaliyetlere bağli olarak kiyi ovalarinda
zamanla yerleşim birimleri de kurulmaya başlanmiştir. Örneğin, bir
zamanlar ormanlarla kapli olan Samsun – Bafra arasinda ormanlarin
açilmasi ile beraber birçok köy kurulmuştur.
Ulaşim ağlarinin gelişmesi ile beraber kiyi kesiminde turizm
faaliyetleri canlilik kazanmiş, bu kesimdeki araziler zamanla turistik
tesislerin inşasi için de kullanilmaya başlanmiştir.
Vadi kenarlarinda yer alan alüvyal ovalarda tarimsal faaliyetler
yoğunlaşmiş, ova ile dağlar arasindaki yamaçlarda da yerleşim
birimleri kurulmuştur. Karstik ovalar ile yer alti su kaynaklari
bakimindan zengin olan tektonik ovalarda da benzer durum söz
konusudur. Eskişehir, Antakya, Erzincan, Bursa, Acipayam bu
arazilerde kurulmuş şehirlere örnek verilebilir.
Geçmiş yüzyila kadar genellikle hayvancilik amaciyla kullanilan Orta Anadolu’daki platolarda bugün
tarimsal faaliyetler de gelişmiş ve kir yerleşmeleri ile orta büyüklükteki yerleşim birimleri artmiştir
(Fotoğraf 4).
Günümüzde Dilovasi, Çayirova (izmit), izmit, Çukurova’nin Adana ile Mersin arasinda kalan kesimi
gibi tarima uygun araziler sanayinin geliştiği bölgelerdir.
Türkiye’de mevcut ovalar toplam arazinin ancak % 8’ini kapsar. Ülkemizde yürütülen ekonomik
faaliyetlerin büyük bir kismi çok geniş yer tutmayan bu alanlarda yoğunlaşmiştir.
Ülkemiz arazileri arasinda dağlik ve engebeli alanlar geniş bir yer tutar. Bu alanlar
genellikle hayvancilik faaliyetleri ile çok yüksek gelir getirmeyen tarimsal
faaliyetlerin yapildiği yerlerdir. Toprak tabakasinin ya hiç olmadiği ya da
çok ince olduğu bu alanlarda erozyon oldukça şiddetlidir. Çoğu yerde
ana kayanin yüzeye çiktiği kayalik alanlar araziden yararlanma yönünden
ölü sahalar olarak nitelendirilir. Eğim derecesinin fazla ve
engebenin hâkim olduğu dağlik alanlarda ulaşimin gelişememesi,
araziden faydalanmayi sinirlayan önemli faktörlerdir.
Aşağidaki kutucuklarda Türkiye’de arazi kullanimi ile ilgili bilgiler
verilmiştir. Bu kutucuklarda özellikleri belirtilen alanlara, harita
üzerinde örnekler veriniz.
1
2
3
4
5
6
Bati Karadeniz platolari tarim ve ormancilik amaciyla kullanilmaktadir.
7
Volkanik sahalardaki ova ve platolarda verimli topraklarin etkisiyle tarim ve yerleşme gelişmiştir.
8
Fotoğraf 3:
Ovasi’ndan bir görünüm
Büyük Menderes
Fotoğraf 4:
bir görünüm
Orta Anadolu’daki kir yerleşmelerinden
Türkiye’yi Taniyalim
Ülkemizin güneyinde, şanliurfa civarinda platolar yüzeyinde mevcut toprak örtüsü oldukça incedir.
Çoğu yerde taş ve çakil örtüsü hâkim olduğundan buralar genellikle ilkbahar mevsiminde mera olarak
kullanilmaktadir. Yüksek engebeli alanlardan oluşan Taşeli ve Teke Platolari, hayvancilik faaliyetleri ve
bu faaliyetlere bağli olarak kir yerleşimi amaciyla kullanilir.
Ülkemizin doğusu ve güneydoğusu iklim ve topoğrafya şartlarina bağli olarak önemli hidrolik güç
potansiyeline sahiptir. Dağlar arasindaki alanlar birçok yerde baraj sahasi olarak kullanilmiştir. Buna
Keban, Karakaya ve Atatürk Baraji örnek verilebilir.
Ülkemizde kar kalinliğinin fazla ve topoğrafik şartlarin
uygun olduğu bazi dağlik alanlar kiş sporlari amaciyla kullanilmaktadir.
Örneğin: Uludağ, Kartalkaya, Palandöken gibi.
Doğu Karadeniz başta olmak üzere
doğal güzelliklere sahip birçok yer mesire
alani olarak veya yayla turizmi amaciyla
kullanilir.
Dağlik sahadaki bazi
araziler maden çikarma ve
işletme amaciyla kullanilmaktadir
(Fotoğraf 5).
Bazi engebeli alanlar yerleşim amaciyla da kullanilmaktadir.
Örneğin, cumhuriyetin ilk yillarindan
itibaren hizli bir şekilde gelişen Ankara’da küçük
tepelerden oluşan birçok alan, yerleşime açilmiştir.
Ayni şekilde Mardin de Mardin Eşiği’nin güney
yamaçlarinda engebeli bir alana kurulmuştur.
77
9
10
11
13
12
14
Ülkemizde dağlarin güney yamaçlarinda kalan alanlarda tarim ve yerleşme faaliyetleri açisindan
araziden faydalanma oraninin daha yüksek olduğu görülmektedir. Sizce bunun sebebi nedir?
Fotoğraf 5:
engebeli bir alan
Taş ocaği olarak kullanilan
Orta Anadolu, doğu ve güneydoğudaki
bozkir bölgeleri başta olmak üzere bazi dağlik
ve engebeli alanlar, hayvancilik faaliyeleri
amaciyla kullanilir (Fotoğraf 6).
15
Fotoğraf 6:
görünüm
Dağlik alanda hayvancilik faaliyetinden birFotoğraf 7: Mardin
78
Türkiye’yi Taniyalim
Eğim
değeri %
Kapladiği
alan km
2
Ülke toprakalari
içindeki orani (%)
Açiklama Kullanim alani
0 – 5 65.846 8,5 Düz ve hafif
eğimli
Ovalar, dolgu sahalari, eski göl tabanlari. Yer alti suyu bakimindan zengin,
tarimsal faaliyetlere uygun olup bu amaçla kullanilan alanlardir.
5 -10 100.386 12,8
Orta eğimli,
hafif dalgali
Plato sahalari, iç kesimlerde kalan ovalar, tarima uygun alanlardir.
Ulaşim sistemi bu sahalar üzerinde gelişmiştir. Yerleşmenin, sanayi
ticaret tesislerinin yaygin olduğu alanlardir.
10 – 15 125.909 16,2 Çok eğimli
Derince yarilmiş vadiler ve tepelik alanlar. Toprak çok ince erozyon çok
şiddetlidir. Yer alti suyu bakimindan fakir, yüzeysel akiş hizlidir. Yer yer
kuru tarim yapilabilir. Küçük köyler buralarda yer alir.
15’ten
fazla 487.864 62,5 Sarp
Erozyon şiddetlidir. Tarim ancak taraçalarda yapilabilir. Toprak
örtüsünün inceldiği bu alanlarda hayvancilik ve ormancilik faaliyetleri
yapilmaktadir. Seyrek nüfuslanan yerlerdir.
G
Aşağidaki tabloda Türkiye
arazilerinin eğim dereceleri ile
bunlarin toplam arazilerimiz
içindeki orani ve kullanim alani
verilmiştir. Bu açiklamalardan
ve arazi eğim değerlerinin gösterildiği
yandaki resimden yola
çikarak her eğim sinifindaki
araziye yakin çevrenizden örnekler
veriniz.
Ülkemizde fazla eğimli araziler az eğimli arazilere nazaran daha çok yer tutar. Aşağidaki tabloda
Türkiye arazisinin eğim değerlerine göre siniflandirmasi verilmiştir.
ETKiNLiK
O
DERS DIşI ETKiNLiK
Eğim
> % 20
Eğim
% 10 – % 20
Eğim
0 – % 10
Eğim
0 – % 2
Yukarida Küçük Menderes Ovasi’nin bir kismini ve çevresini gösteren fotoğraflar yer almaktadir. Bu
fotoğraflara göre;
1.
Araziler hangi amaçla kullanilmiştir ve bunun üzerinde yer şekilleri nasil etkili olmuştur? Yaziniz.
2.
Arazinin gelecekteki muhtemel kullanimi ile ilgili senaryolar oluşturup arkadaşlarinizla paylaşiniz.
Türkiye’yi Taniyalim
Üretim, pazarlama, dağitim gibi birimlerden meydana gelen bir fabrika düşününüz. Fabrikanin
faaliyetlerini ideal bir biçimde devam ettirebilmesi için bu birimlerin koordineli ve istikrarli bir şekilde varliğini
sürdürmesi gerekir. Herhangi birinde yaşanacak olan problem diğer birimlerin de işleyişini olumsuz
yönde etkileyecektir. Örnekteki gibi ülkemiz ekonomisi de koordineli bir biçimde varliğini sürdürmesi
gereken birimlerden oluşur. Farkli iş kollarini kapsayan birimler tarim, sanayi ve hizmet sektörü olarak
adlandirilir. Atatürk tüm sektörlerde dengeli gelişmenin önemini
ziraat, ticaret, sanayi faaliyetlerini ve bütün bayindirlik işlerini, birbirinden ayri düşünülmesi
doğru olmayan bir bütün sayarim.”
olmadiği, örneğin, sanayide gelişme sağlanirken tarim sektöründe de gelişmenin esas olduğu
Atatürk’ün bu ifadelerinden anlaşilmaktadir.
Aşağidaki grafikleri inceleyerek ülkemiz ekonomisinin sektörel dağilimini görelim.
79“Ben, ekonomik hayat denince;sözüyle ifade etmiştir. Sadece bir sektörde gelişmenin yeterli
TÜRKiYE EKONOMiSiNiN SEKTÖREL DAğILIMI
y
KONUYA BAşLARKEN
Sektörlerin ülke ekonomisi içindeki orani ülkelerin gelişmişlik düzeyi hakkinda önemli fikirler verir.
Geri kalmiş ülkelerde tarim sektörünün ülke ekonomisi içindeki orani yüksekken hizmet ve sanayi sektörlerinin
payi düşüktür. Gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerde ise durum bunun tam tersidir.
Yukaridaki bilgilerden ve grafikten yararlanarak Türkiye’nin gelişmişlik düzeyini tartişiniz.
G
ETKiNLiK
Grafik 1:
dağilimi (2005 – TÜiK)
Türkiye ekonomisinin sektörel
Tarim sektörü Hizmet sektörü
Sanayi sektörü
1.
olmuştur? Söyleyiniz.
Yaşadiğiniz çevrede hangi ekonomik faaliyetler yaygindir? Bu faaliyetlerin gelişmesinde neler etkili
2.
tartişiniz.
Ülke yönetiminde görev almiş olsaydiniz hangi sektörlerin gelişmesine öncelik tanirdiniz? Sebebini
3.
80
Ülkemizin kalkinmasinda, tarim sektörünün önemini araştiriniz.Türkiye’yi Taniyalim
1. Coğrafi Konum
Herhangi bir ülkenin dünya üzerindeki yeri o ülkenin coğrafi konumunu ifade eder. Coğrafi konum ,
bir yerdeki nüfus, yerleşme, ekonomi vb. faaliyetleri etkiler.
Coğrafki konumun Türkiye ekonomisi üzerindeki etkisini aşağidaki etkinliği yaparak görelim.
TÜRKiYE EKONOMiSiNi ETKiLEYEN FAKTÖRLER
Coğrafi konum Yeryüzü şekilleri iklim özellikleri Nüfus
Coğrafi konum özellikleri Ekonomiye katkisi
Üç tarafinin denizlerle çevrili olmasi ve boğazlara
sahip olmasi
Karadeniz’e komşu ülkeler ile diğer ülkeler arasindaki deniz
ticareti boğazlar yoluyla yapilir ve böylece ülkemize stratejik
önem kazandirir. Turizm yoluyla çeşitli gelirler elde edilir.
Önemli/stratejik enerji ve yer alti kaynaklarina sahip
olmasi ve bu kaynaklar bakimindan zengin ülkelere
komşu olmasi
Farkli mevsimlerin yaşanmasi
Asya, Avrupa ve Afrika Kitalarinin birbirine en fazla
yaklaştiği yerde olmasi
Doğu ve Bati medeniyetlerinin buluşma noktasinda
yer almasi
Bulunduğu bölgeye göre zengin su kaynaklarina
sahip olmasi
Aşağidaki tabloda Türkiye’nin coğrafi konumu ile ilgili bazi faktörler ve bu faktörlerden bir tanesinin
ekonomiye katkisi açiklanmiştir. Siz de diğer faktörlerin etkisini tablodaki boşluklara yaziniz.
G
ETKiNLiK
A. ÜLKEMiZ EKONOMiSi HANGi SEKTÖRLERDEN OLUşUR?
Belli bir yere ulaşmak için trafikte seyreden bir araç düşününüz. Aracin gideceği yere ulaşabilmesi;
aracin donanimi, trafik yoğunluğu, hava durumu, aracin yükü gibi çeşitli şartlara bağli olarak değişir. Bu
şartlarin olumlu olmasi, aracin gideceği yere zamaninda ve sağlikli bir şekilde ulaşmasini sağlarken
olumsuz olmasi ise tam tersi bir durum ortaya çikarir. Ülkemizin ekonomisi de örnekte olduğu gibi çeşitli
faktörlere bağli olarak şekillenir. Bu durumu etkileyen faktörlerin neler olduğunu aşağidaki şemayi
inceleyerek görelim.
Türkiye’nin 26
Bu yeri atlasinizdan tespit ederek aşağidaki sorulari cevaplandiriniz.
o – 45o doğu boylamlari ile 20o – 25o kuzey enlemleri arasinda yer aldiğini düşününüz.
1.
Ülkemizde yapilan ekonomik faaliyetler bugünkünden farkli olur muydu? Sebebini belirtiniz?
2.
Bu konum Türkiye’nin ekonomisini nasil etkilerdi? Açiklayiniz.
G
ETKiNLiK
B. TÜRKiYE EKONOMiSiNi ETKiLEYEN FAKTÖRLER
Türkiye’yi Taniyalim
81
2. Yeryüzü şekilleri
Yeryüzü şekilleri, ekonomik faaliyetleri büyük ölçüde etkilemektedir. Düz alanlar çeşitli kolayliklar
sağladiğindan ekonomik faaliyetler için en fazla tercih edilen yerlerdir.
Yandaki grafikte Türkiye arazisinin yükselti basamaklarina
göre orani verilmiştir. Ön bilgilerinizden ve
atlasinizdan faydalanarak aşağidaki sorulari cevaplandiriniz.
1.
tarim yapilabilir? Bu araziler Türkiye’nin nerelerinde
yoğunlaşmiştir?
Türkiye arazisinin ne kadarinda verimli bir şekilde
2.
azaldiği ve yerleşmenin zorlaştiği kuşakta yer alir? Bu
araziler Türkiye’nin nerelerinde yoğunlaşmiştir?
Türkiye’de arazinin ne kadari, tarimda verimin
G
Yükselti ve engebenin az olduğu yerler
ekonomik faaliyetleri olumlu yönde etkilemiştir.
Kiyi ovalari ile yükseltinin 500 m’den az olduğu
ovalarda çok çeşitli tarim ürünleri yetiştirilmekte
ve yüksek verim elde edilmektedir. Ham maddesi
tarima dayanan sanayi kollari bu alanlarda
yoğunlaşmiştir. Ülkemizdeki ekonomik faaliyetlerin
önemli bir kismi bahsedilen yerlerdedir.
Ülkemiz arazilerinin büyük bir kisminin dağlik ve
engebeli olmasi tarim, sanayi, ulaşim başta olmak
üzere birçok ekonomik faaliyeti olumsuz yönde
etkilemiştir. Buralarda yapilan ekonomik faaliyetlerde
giderler artmakta ve verimlilik düşmektedir.
Bunun yaninda yükselti de ekonomik faaliyetleri
etkilemektedir. Örneğin, yükseltinin 1500 m’den
fazla olduğu alanlar tarimsal faaliyetlerde verimin
azaldiği yerlerdir.
ETKiNLiK
3. iklim
Sadece çöl ikliminin görüldüğü bir bölgede yaşadiğinizi düşününüz. Acaba zeytin, incir, turunçgil, çay gibi çok çeşitli tarim ürünlerini yetiştirebilir miydiniz? Bu ürünlere dayali sanayi faaliyetleri gelişir miydi?
Bu alanda hidroelektrik santralleri kurmak mümkün olur muydu? şüphesiz bu faaliyetleri gerçekleştirmeniz oldukça güç olurdu. Çünkü iklim bir yerde yapilan ekonomik faaliyetler üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. iklim ülkemizdeki ekonomik faaliyetleri doğrudan ya da dolayli şekilde etkilemiştir. Ülkemizin mevcut konumundan kaynaklanan farkli iklim özellikleri ekonomik faaliyetlerin de çeşitlenmesini sağlamiştir. iklimin ülkemizdeki ekonomik faaliyetler üzerindeki etkisini bazi örneklerle inceleyelim.
Ülkemizin turistlik faaliyetleri üzerinde iklimin önemli rolü vardir. Farklimevsimlerin yaşanmasi önemli avantajlar sağlar. Buna
bağli olarak
Ege ve Akdeniz
kiyilarinda plaj
turizmi gelişmişken
yükseltinin
kiş sporlari
için
Kaynak: www.englishpage.blogcu.com
Editörün Seçtikleri
POPÜLER MESAJLAR
