TÜRKİYE’DE SANAYİİ
SANAYİ
Hammaddenin veya yarı işlenmiş maddelerin, fabrika veya imalathanelerde işlenmiş duruma getirilmesine sanayi denir.
SANAYİNİN KURULMASI İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR
1. Hammadde
Sanayide üretim yapılabilmesi için hammaddenin olması gerekmektedir. Ülkemizde hammadde kaynakları ile sanayi kuruluşları arasında son derece sıkı bir ilişki mevcuttur.
Örneğin, unlu gıda sanayii İç Anadolu’da, dokuma sanayii Adana, İzmir, Denizli çevresinde, zeytin yağı sanayii Ege kıyılarında, boya, plastik ve lastik fabrikaları rafineri kenarlarında yaygınlık göstermektedir.
2. Sermaye
Sanayi tesisleri büyük sermayelerle kurulmaktadır. Bu nedenle, sermayenin, yani paranın biriktiği veya fazla olduğu bölgelerde sanayinin kuruluşu daha kolay olmaktadır.
Sermaye birikimi fazla olduğundan Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde sanayi yatırımları daha fazladır. Türkiye’de sanayinin gelişmesinde en büyük etken sermayedir. Sermayemiz yeterli olmadığından, ülkemizde yabancı sermayenin girmesi için kolaylıklar sağlanmaktadır.
3. Enerji
Fabrikaların çalışması için enerji gerekmektedir. Bunun için, taşkömürü, petrol, linyit gibi kaynaklardan yararlanılır. Ülkemizde petrol, taşkömürü, doğal gaz gibi enerji kaynaklarının çoğu dışarıdan temin edildiğinden önemli bir döviz çıktısına neden olmakta, bu durum sanayileşme hızını azaltmaktadır.
4. İş Gücü ve Teknik Eleman
Sanayi tesislerinin çalışması ve üretimin artması yönünden iç gücüne ihtiyaç vardır.
Ülkemizde iş gücü ihtiyacı rahatlıkla karşılanabilmekte, hatta dış ülkelere bile gönderilmektedir. Fakat, ülkemizde bazı sanayi kollarında teknik eleman henüz tam olarak yeterli değildir.
5. Ulaşım
Sanayinin ihtiyacı olan hammadde ve mamül maddenin taşınması faaliyetlerine ulaşım denir. Hammaddenin fabrikalara taşınması ve üretildikten sonra pazarlara taşınması yaygın ulaşım ağıyla mümkündür. Ülkemizde, sanayi tesisleri, genelde önemli ulaşım yolları kenarlarında ve limanlara yakın yerlere kurulmuştur. İstanbul, İzmir, Mersin, Adana gibi merkezlerin çok gelişmesi ulaşımla çok yakından ilişkilidir.
6. Pazar
Üretilen her türlü sanayi ürününün satılması gereklidir. Bu bakımdan sanayi tesislerinin kurulmasında diğer etkenlerin yanında nüfusun kalabalık olduğu, tüketimin fazla olduğu sahalar tercih edilmektedir. Örneğin, batı bölgelerinde nüfus fazla olduğundan ürünlerin pazarlanması kolay olurken doğu bölgelerinde nüfus az olduğundan ürünlerin pazarlanması zor olur. Bu durum sanayi tesislerinin buralarda kurulmasını zorlaştırmaktadır.
7. Yüzey Şekilleri
Sanayi tesisleri, genelde düz sahalarda daha kolay kurulabilmektedir. Dağlık ve engebeli yerlerde sanayinin kurulması zordur.
TÜRKİYE’DEKİ SANAYİ KOLLARI
1. Besin Sanayii
Hammaddesi tarımsal ve hayvansal ürünlerden oluşan sanayi dalıdır.
Ülkemizde tarım ve hayvancılık geliştiğinden ve nüfus fazla olduğundan besin sanayii oldukça gelişmiştir. Kuruluş yerleri genelde hammaddenin fazla olduğu yerlerde veya büyük şehirlerin kenarlarında toplanmıştır.
Şeker fabrikaları: İlk defa 1926 yılında kurulmuştur. Şekerpancarı kıyı kesimler hariç her yerde yetişir. Hemen işlenmesi gerektiğinden fabrikaları üretim alanları yakınında kurulmuştur. Şu anda ülkemizde 30’a yakın şeker fabrikası bulunmaktadır
Çay fabrikaları: Trabzon – Rize arasındaki bölgede bulunmaktadır.
Un fabrikaları: Buğday, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz kıyıları dışında her yerde yetiştirilir. Aynı zamanda halkın temel besin maddesidir. Bu nedenle un fabrikaları her bölgeye dağılmıştır.
Makarna ve bisküvi fabrikaları daha çok İç Anadolu’da yoğunlaşmıştır.
Zeytin yağı fabrikaları: Ege ve Güney Marmara’da yoğun olarak görülür. Özellikle Edremit, Ayvalık, Burhaniye, Aydın, İzmir çevresinde yoğunlaşmıştır.Ayçiçek yağı fabrikaları: Trakya’da yoğun olmakla birlikte, İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu’da da görülür. Soya ve mısırdan ise Akdeniz Bölgesi’nde yağ elde edilir.
İspirtolu içki ve şarap fabrikaları: İstanbul, Yozgat, Diyarbakır, Tekirdağ, İzmir, Ankara, Kırşehir, Gazi Antep, Elazığ gibi merkezlerde rakı, bira ve şarap fabrikaları bulunmaktadır.
3. Dokuma, Deri ve Giyim Sanayii
Dokuma ve giyim, Türkiye’de en gelişmiş ve üretimin önemli bir kısmının ihraç edildiği bir sanayi koludur. Gelişmiş ülkelerle rekabet edilebilmekte ve onların pazarlarına dahi girebilmektedir. Böylece ülkemize çok fazla döviz girdisi sağlanmaktadır.
Pamuk ipliği ve pamuklu dokuma: Adana, Antalya, K. Maraş, Tarsus, Nazilli, Denizli, Manisa ve İzmir, Aydın, Kayseri, Karaman, Konya Ereğlisi, Malatya, Erzincan, Adıyaman
Yün ipliği ve yünlü kumaş: Hereke, İstanbul, İzmir, Uşak, Kayseri
Suni ipek ve kumaş: İstanbul, Bursa, Gemlik ve Adana
Tabii ipek ve kumaş: Gemlik ve Bursa, İstanbul
Hazır giyim sanayii: İstanbul, Bursa ve İzmir, Denizli, Adana, Kayseri
Halıcılık: Isparta, Uşak, Gördes ve Kayseri, Milas, Kula, Bergama, Hereke, Karapınar, Ladik, Bünyan, Sivas
Deri ve kösele işleme: İstanbul, İzmir, Bolu, Gerede ve Uşak
4. Maden Sanayii (Metalurji Sanayii)
Demir-Çelik Fabrikaları: Karabük, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir’de bulunmaktadır.
Alüminyum fabrikaları: Seydişehir’de bulunmaktadır.
Bakır işleme fabrikaları: Samsun ve Artvin (Murgul) de bulunmaktadır.
Kurşun ve çinko fabrikaları: Elazığ ve Kayseri’de bulunmaktadır.
Krom işleme fabrikaları: Menteşe Yöresi’ndeki krom madeni Antalya’da, Elazığ ve çevresindeki kromlar da Guleman’daki fabrikalarda işlenmektedir.
5. Makine Sanayii
Türkiye otomotiv sanayiinde son yıllarda yabancı marka otomobillerin de fabrikalarının kurulmasıyla üretimde artış meydana getirmiştir. Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Adapazarı, Konya, Adana gibi merkezlerde otomobil, kamyon ve otobüs fabrikaları bulunmaktadır
Eskişehir ve Adapazarı’nda lokomotif ve vagon fabrikaları, Ankara – Mürted’de uçak fabrikası, İstanbul, Tuzla, Pendik, Gölcük ve İzmir’de gemi tersaneleri bulunmaktadır.
6. Kimya Sanayii
Petrokimya: Batman, İzmit, Mersin, İzmir ve Kırıkkale’de petrol rafinerileri bulunmaktadır.
İlaç fabrikaları: İstanbul, İzmir, Ankara, Adapazarı çevresinde yoğunlaşmıştır. 130 civarında ilaç fabrikamız bulunmaktadır.
Lâstik fabrikaları: İzmit, Adapazarı ve Kırşehir’de bulunmaktadır
Gübre fabrikaları: Mersin, Bandırma, Elazığ, Kütahya, Tekirdağ ve İskenderun’da bulunmaktadır. Ülkemizdeki gübre üretimi yeterli değildir.
7. Orman Ürünleri Sanayii
Ağaç malzemeden üretilen tüm malzemeler orman ürünleri endüstrisine girer. Karadeniz Bölgesi’nde hammadde fazla bulunduğundan burada gelişmiştir.
Başlıca kereste fabrikaları Düzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta’da bulunur.
Mobilya Sanayii: Adapazarı, Ankara, İnegöl, İstanbul, İzmir ve Kayseri’de gelişmiştir. Türkiye mobilya ürünlerini ihraç edebilmektedir.
Kâğıt fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu, Dalaman, Bolvadin, Bartın ve Denizli çevresinde bulunur.
8. Çimento, Cam, Seramik Sanayii
Bu sanayi koluna taşa, toprağa bağlı sanayi kolu da denilmektedir.
Çimento fabrikaları: Hammaddesi kolay temin edilir. Her bölgede inşaat sanayiinde kullanılır. Ayrıca ulaşım masrafları maliyeti artırır. Bu nedenle çimento fabrikaları Türkiye’nin her bölgesine dağılmıştır. İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezler bunlardan bazılarıdır.
Cam fabrikaları: İstanbul, Denizli, Mersin, Kırklareli ve Sinop’ta cam fabrikaları bulunmaktadır. Ülkemiz cam ürünleri üretiminde ve ihracatında Dünya’da sayılı ülkeler arasındadır.
Seramik fabrikaları: Çanakkale, Bilecik, Kütahya, İstanbul ve İzmir’de bulunmaktadır. Üretimin bir kısmı yurt dışına ihraç edilir.
Kiremit fabrikaları; İzmir-Salihli arası, Manisa, Uşak, Afyon ve Kütahya’dadır. Tuğla fabrikaları ise, Bolu, Eskişehir ve Bartın’dadır
ETKİLİK
Türkiye Haritasında işaretli şehirlerde hangi sanayi kolları gelişmiştir nedenleri.
Şehir
Hangi Sanayi Faaliyetleri
Neden
İstanbul
Makine, gemi, cam, otomotiv, mobilya, gıda, giyim, tekstil, kimya, deri, meşrubat, yedek parça
Ulaşım kolaylığı, pazara yakınlık, işgücü varlığı, sermaye varlığı
İzmit
Kağıt, kimya, plastik, rafineri, otomotiv, mobilya
Ulaşım, Pazar, sermaye
Bursa
Tekstil, otomotiv, gıda, elektronik, lastik, kimya
Hammadde, ulaşım, Pazar, işgücü
İzmir
Tekstil, giyim, otomotiv, gıda, mobilya, dokuma, toprak ve çimento
Hammadde, enerji, ulaşım, Pazar, sermaye
Eskişehir
Seramik, makine, yedekparça, şeker, gıda, elektronik
Hammadde, ulaşım
Zonguldak
Metal, demir-çelik, toprak ve çimento
Hammadde, enerji, ulaşım
Karabük
Demir-çelik
Enerji
Ankara
Gıda, şeker, çimento, mobilya, plastik, kimya, tekstil
Ulaşım, Pazar, sermaye, işgücü
Konya
Gıda, şeker, çimento, giyim, tekstil
Hammadde, ulaşım, Pazar,
Kayseri
Mobilya, şeker, makine ekipmanı, meşrubat, gıda, giyim, kimya
Hammadde, ulaşım, işgücü, Pazar
Mersin
Metal, tekstil, giyim, plastik, kimya, gıda
Ulaşım, hammadde
Adana
Tekstil, giyim, otomotiv, lastik, elektronik
Hammadde, ulaşım, Pazar
İskenderun
Demir-çelik
Ulaşım
Samsun
Sigara, metal, şeker, giyim, makine ekipmanı, toprak ve çimento
Hammadde, ulaşım, Pazar
Gaziantep
Plastik, metal, tekstil, mobilya,
Ulaşım, Pazar
Rize
Çay, orman ürünleri ve mobilya
Hammadde
Erzurum
Gıda, çimento, şeker, deri
Hammadde
ETKİNLİK
1-Türkiye’de Sanayinin Geliştiği Yerler
Marmara Bölgesinde: İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa
Ege Bölgesinde: İzmir, Denizli, Aydın, Manisa
İç Anadolu Bölgesinde: Ankara, Eskişehir, Konya, Kayseri
Akdeniz Bölgesinde: Adana, Mersin, Kahramanmaraş, İskenderun
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde: Gaziantep
Karadeniz Bölgesinde: Samsun, Zonguldak, Karabük
Doğu Anadolu Bölgesinde: Erzurum, Elazığ
Türkiye’de sanayinin geliştiği yerlerde sanayinin gelişme nedenleri:
Nüfusun Kalabalık olması; Pazarlama kolaylığı ve İşgücü temin kolaylığı
Ulaşım Kolaylığı; hammadde ve mamul maddelerin kolaylıkla taşınabileceği her türlü taşıma imkânlarının varlığı.
İklim şartlarının uygunluğu (özellikle kıyı bölgelerdeki yoğunlaşmada iklim şartlarının uygunluğu önemli bir etkendir)
2- Türkiye’de en yaygın sanayi kolu:
Gıda Sanayi
Sebebi:
Hammaddesinin her yerde bol miktarda bulunması ve insanların temel besin ürünleri olduğu için gıda ürünlerine talebin fazla olması.
Gıda sanayisinin kuruluş yeri genel olarak hammaddeye bağlıdır. Örneğin; et ve süt ürünleri üretim yerlerinde işlenmeli, uzak mesafelere taşınıp işlenmesi üründe bozumalara sebep olur.
3- Kıyı ve İç Bölgelerin sanayi durumlarının karşılaştırılması:
Kıyı bölgeler sanayi faaliyetleri bakımından daha zengindir. Kıyı bölgeler sanayi faaliyetleri için daha uygun şartlara sahiptirler. Özellikle ılıman iklim şartları ve ulaşım kolaylığı kıyı bölgelerde sanayinin daha çok gelişmesini sağlamaktadır.
4- Şeker Fabrikalarının her yerde yaygın olmasının sebebi:
Şeker fabrikalarının hammaddesi olan şekerpancarının uzak mesafelere taşınmasının ekonomik olmaması (yükte ağır, pahada hafif hammadde) nedeniyle, şeker fabrikalarının şekerpancarı üretim yerlerinin yakınlarına yapılmasını gerektirmiştir. Bu da her yerde şeker fabrikasının yaygın olarak kurulmasını sağlamıştır.
5- Orman ürünleri sanayisinin orman olmayan yerlerde de kurulmasının sebebi:
Orman ürünleri hammaddesinin kolay taşındığı için her yerde fabrikası kurulabilir. İç bölgelerde tüketim yerlerine yakınlık nedeniyle kolaylıkla gelişmektedir.
Konserve ve salça fabrikaları: Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesimlerinde yaygındır.
Süt ürünleri fabrikaları: İzmir, Balıkesir, Edirne, Erzurum, Elazığ, Kars, İstanbul, Trabzon ve Bursa çevresinde yer alırlar.
2. Tütün ve İspirtolu İçkiler Sanayii
Tütün fabrikaları: İstanbul, İzmir, Samsun, Tokat, Malatya, Adana ve Bitlis’de bulunmaktadır.
Kaynak: www.englishpage.blogcu.com
Teknoloji
Öğrencilere Özel 11. sınıf coğrafya kitabı etkinlik cevapları TÜRKİYE'DE SANAYİİ SANAYİNİN KURULMASI İÇİN GEREKLİ...
