ORGANİZMA VE: ÇEVRE İLİŞKİLERİ (10.sınıf)

ÜNİTE II. ORGANİZMA VE: ÇEVRE İLİŞKİLERİ
1. ORGANIZMA VE ÇEVRE
a. Organizma
b. Çevre
(1) dogum öncesi çevre
(2) dogum sonrasi çevre
(a)fizik çevre
(b)sosyal çevre e. fizik çevrenin organizmayi etkilemesi
(1) Fizik uyaricilar ve organizmanin aliciligi
(2) uyarici ve uyarim
(3) tepki, duyum, duyum esigi
(4) asiri ve yetersiz uyarilma
(5) alisma, duyarsizlasma (habituation)
2. UYARILMA IHTIYAGI VE GÜDÜLENME
a. ihtiyaç
b. dürtü
c.güdü
d. güdülenme
e. güdü türleri
f. güdülenmis davranisin güdülenmemis davranistan farki
3. DUYUM VE ALGI
a. algi nedir
b. duyu organlari, duyum ve algi
c. görme duyumu ve görme algisi
(1) görmenin bey in mekanizmasi
(2) göz hareketleri
(3) renk körlügü
(4) görme algisi: aydinlik-karanlik algisi
(5) renk algisi
(6) renk körlügü
d. isitme duyumu ve isitme algisi
(1) isitme nedir
(2) ses uyaricisinin Özellikleri
(3) isitmenin beyin mekanizmasi
e. tatma duyumu ve tatma algisi (l) tat alma organi
(2) tat nitelikleri , koklama duyumu ve koku algisi
(1) koku duyumu
(2) koku nitelikleri
g. dokunma duyumu ve algisi
(1) derinin fonksiyonu
(2) aci. sicak, soguk, basinç duyumlari (aci ve agriyi kontrol yöntemleri ve nasil etkili olduklari)
(3) dokunma algisi h. organ duyumlari
(1) hal duyumu
(2) hareket duyumu
(3) kas duyumu ve denge duyumu
i. zaman algisi (zaman algisinin biyolojik temeli, bilis ve zaman algisi. zaman ve mekan algisi)
J. algida organizasyonu (örgütlenmeyi) etkileyen etmenler
(1) algida organizasyon nedir?
(2) algidaki organizasyonu etkileyen etmenler
k. alginin özellikleri
(1) algi alani
(2) algi dayanagi
(3) algida bütünlük
(4) algida degismezlik
(5) figür-fon iliskileri
(6) derinlik algisi
(7) algida seçicilik (dikkat)
(a) dikkat nedir, çesitleri
(h) dikkati etkileyen iç ve dis etmenler
(8) algi yanilmalari
(a) yanilsama (illüzyon) nedir?
(b) fiziksel, psikolojik illüzyonlar
(c) hallüsinasyon nedir?
(d) illüzyon ve hallüsinasyon arasindaki farklar
l. algiyi etkileyen etmenler
( l) iç etmenler (fizyolopk. psikolojik)
(2) algiyi etkileyen dis etmenler (toplumsal, fiziksel)
m. duyum ve algi ile ilgili bilgileri uygulama alanlari
Amaç 9. Organizma ve çevre kav ramlari bilgisi
Davranislar :
l. Organizma” kavramim açiklama.
2. “Çevre” terimim tanimlama
3. Çevre türlerim ayirdetme (doyum öncesi çevre, dogum sonrasi çevre, fizik çevre, sosyal çevre)
4. Fizik çevrenin organizmayi nasil etkiledigim açiklama.
Amaç 10. Uyarici ve uyaricinin organizmaya etkileri bilgisi.
Davranislar :
1. l varici, uyarim, tepki, duyum, duyum esigi ve uyum (alisma) kavramlarim yazili ve sözlü olarak tanimlama.
2. Uyaricinin siddet derecelerine bagli olarak asiri ve yetersiz uyarilmayi örnekle açiklama.
3. Asiri ve yetersiz uyarilmanin etkilerim siralayabilirle.
4. Uyumun organizma için Önemini kavrama
Amaç l l. Uyarilma ihtiyaci, dürtü, güdü kavramlari bilgisi.
Davranislar :
1. Ihtiyaçlarin, organizma yasamindaki önemini söyleme, yazma.
2. Dürtü, güdü. güdülenme kavramlarim örnekle açiklama.
3. Güdülenmis davranisin, güdülenmemis davranistan farkim belirtme.
Amaç 12. Duyum ve algi kavramlari bilgisi.
Davranislar
1. Algi kavramim tanimlama.
2. Duyum ve algi iliskisini ve aralarindaki farki belirtme.
Amaç 13. Görme duyumu ve görme algisi bilgisi.
Davranislar :
1. Göz ve fonksiyonunu örnekle söyleme, yazma.
2. Isik ve rengin algi açisindan önemini Örnekle söyleme. yazma.
3. Göz hareketlerinin görmedeki fonksiyonunu bilme.
4. Görmenin beyin mekanizmasiyla iliskisini belirleme.
5. Renk körlügünü açiklama.
6. Görme algisi içerisinde yer alan. aydinlik-karanlik algisi. parlaklik-matlik algisi. figür-fon. uzay-derinlik algisi. hareket algisi kavramlarim örnekleriyle ifade etme.
Amaç 14. isitme duyumu ve isitme algisi bilgisi.
Davranislar :
1. Kulak ve fonksiyonunu örnekle söyleme yazma.
2. Isitme uyaricisinin özelliklerim açiklama.
Amaç 15. Tat duyumu ve tatma algisi bilgisi.
Davranislar :
1. Tat alma organinin yapi ve özelliklerim söyleme
2. Tat niteliklerini tanimlama.
Amaç 16. Koklama duyumu ve koku algisi bilgisi.
Davranislar
1. Koklama duyumu ve koku algisini belirtme
2. Koku niteliklerim savma.
3. Tat ve koku algisi arasindaki iliskiyi belirtme.
Amaç 17. Dokunma duyumu ve algisi bilgisi.
Davranislar
1. Derinin yapi ve fonksiyonunu bilme
2. Aci. sicak, soguk. basinç duyumunun özelliklerim belirtme.
3. Dokunma algisini dokunma duyumundan ayirdetme.
Amaç 18. Organ duyumlari bilgisi.
Davranislar
1. Hal duyumunu diger duyumlardan ayirdetme.
2. Hareket duyumunu diger duyumlardan ayirdetme.
3. Kas duyumunu diger duyumlardan ayirdetme.
4. Denge duyumunu diger duyumlardan ayirdetme.
Amaç 10. Algi özelliklerini kavrayabilirle.
Davranislar
1. Algi alanim tanimlama ve örnekle açiklama.
2. Algi dayanagim tanima ve örnekle açiklama.
3. Algida bütünlügü tanimlama ve örnekle açiklama.
4. Algida örgütlenmeyi tanimlama ve açiklama.
5. Benzerlik, zitlik, simetri, devamlilik, gruplama ve tamamlamanin alginin örgütlenmesindeki rolünü örneklerle açiklama.
6. Algida degismezligi (hacim, sekil, renk) tanimlama ve örnekle açiklama.
7. Algida seçiciligi tanimlama ve örnekle açiklama.
8. Dikkati etkileyen etmenleri belirtme.
9. Algi. dikkat, bellek arasindaki iliskiyi açiklama.
10. Dikkat degismesini açiklama.
l l. Dikkati daha uzun süre dinamik tutabilmenin kosullarim kavrama ve uygulama.
Amaç 20. Algi yanilmalari bilgisi.
Davranislar ;
1. Algi yanilmasini örnekle tanimlama.
2. Fiziksel ve psikolojik illüzyonu ayirdetme.
3. Illüzyon ve hallüsinasvonu ayirdetme
Amaç 21. Algiyi etkileyen etmenler bilgisi.
Davranislar
l. Algiyi etkileyen iç (psikolojik, fizyolojik) etmenleri örneklerle açiklama.
2. Algiyi etkileyen dis (toplumsal ve fiziksel) etmenleri örneklerle açiklama.
İŞLENİŞ:
Duyum ve algi arastirmalarim psikolojide özel bir önemi vardir. Bu konularda, yogun olarak laboratuar arastirmalari yürütülmektedir. Çagimizda algi. dikkat ve duyum arastirmalari, zihinsel süreçleri de kapsayacak biçimde yeni ve son derece verimli bir döneme girmistir. Bunun nedenlerinden biri gelismis elektronik aygitlarin artik laboratuarlarda kullanilabilmesidir. Diger nedeni de bilgisayarlarin ve robotlarin yeteneklerim arttirmak ve onlari insana daha çok benzetebilmek için yürütülen uluslararasi teknoloji yarisidir. Insanin çok kolaylikla basardigi algi olaylarim bilgisayarlara yaptirmak çok zor. hatta imkansiz olmaktadir. Yakin gelecekte, insanin algi. bellek ve düsünme süreçleri üzerinde yürütülen arastirmalarin daha da yogunlasmasi beklenmektedir. Su anda, “yapay zeka” adi verilen uzmanlik alaninda, psikoloji bilgileriyle, bilgisayar teknolojisi bilgileri birlestirilmektedir. insan, dis çevreden bilgi alan ve aldigi bilgileri de düzenli olarak saklayip. daha sonra kullanabilen (yani ögrenebilen) bir varliktir. Duyum ve algi. insana dis dünyadan bilgi aktaran kanallardir.
Ögretmenin, algi ile duyum Farkim belirtmesi ve bunun anlasildigindan emin elmasi gerekir. Üzerinde önemle durulacak bir baska konu “algida Örgütlenme”dir. Daha sonra alginin diger özelliklerine geçilebilir. Ögrenci, insanin dis gerçekligi oldugu gibi kaydetmedigim, daima yorumlayarak ve anlam yükleyerek aldigim kavramalidir. Bu yorumlama ve anlam yükleme sirasinda da daha önceden ögrenilmis bilgilerin ve çesitli etmenlerin rolü oldugunu kavrayabilmelidir.
Uyaranin Fiziksel özellikleriyle, insanin duyumlari arasindaki iliskileri inceleyen dala “psikofizik” adi verilmektedir. Örnegin, isik uyaranlarinin fizik özellikleri dalga boyu olarak ölçülür, insan ise. farkli dalga boylarindaki isik uyaranlarim, farkli renkler, parlaklik dereceleri farkli uyaranlar olarak algilamaktadir. Ayrica, duyu organlari, ancak belirli özellikteki uyaranlari farkedebilirler. (Belirli dalga boylari arasindaki isik uyaranlarim görebiliriz, belirli frekans araligindaki ses uyaranlarim isitebiliriz.)
Uyarilma konusunu islerken, ögretmen, ögrencilere bir soru sorarak baslayabilir. Örnegin “kendinizi hiçbir duyu organiniza uyaran gelmeyecek bir yerde düsünün. Burasi nasil bir yer olabilir?’* sorusunu sorabilir. Verilecek örneklerde. gerçekten hiçbir uyaranin olup olmadigi tartisilabilir. Ögrenciler genellikle, hiç uyaran bulunmayan ortamlari bulmakta zorluk çekeceklerdir. Cevaplar arasinda “karanlik bir oda” örnegine rastlanabilir. Bu odada hile birçok uyaran bulunmaktadir. (ses. koku. dokunabilirle, odanin sicakligi, soguklugu, nemi vb.) kisiyi dis uyarilmadan tümüyle soyutlayabilmek için özel deney ortamlari yaratildigi belirtilebilir. (Duyu organlarinin tümüyle yalitilmis oldugu hu deneylerde kisilerin bir müddet sonra rahatsizlik duyarak deneye son verdikleri görülmektedir.) Asiri uyarilmanin örnekleri verilerek. kisilerin bu durumlarda gösterdikleri tepkilerden söz edilebilir.
Uyaricinin yetersizligi veya tekdüzeligi . (monotonlugu) karsisinda organizmanin gösterdigi tepkilerin siralanmasi yapilabilir, hu tepkilerin yetersiz uyarilma ile asiri uyarilma durumlarindaki benzerlik ve farkliliklari siralanabilir.
Organizmanin sagligim südürebilmesi için, tipki temel ihtiyaçlar gibi bir uyarilma ihtiyacinin bulundugu belirtilebilir. Ögretmen, görme, isitme, koku ve tad alma gibi duyum ve algi konularim islerken, fizyolojik-biyolojik açiklamalara. çok gerekli olmadigi sürece girmemelidir. Psikoloji dersinde hu konularin biyolojide ele alinmayan yönleri islenmelidir. Örnegin, insan gözüne. dis dünyadaki bir nesnenin imaji iki boyutlu olarak düser. Halbuki insan dis dünyayi üç boyutlu olarak algilamaktadir. Uç boyutlu algida insan algi sisteminin yararlandigi ipuçlarinin neler oldugu tartisabilir (derinlik ipuçlari). Ayni sekilde, ögrenci, kulaga gelen ses dalgalarinin. rastgele sesler olarak degil, anlamli sözcükler, cümleler olarak nasil algilandiginin anlasilmasi üzerinde düsündürülebilir.
Zaman ve mekan algisinin ne oldugu konusunda tartisma açmak için uzun süre bir hücrede dis çevre ile iliskileri kesilerek kapatilmis bir kisinin neler hissedebilecegi sorularak baslanabilir. Insan zihninin kendisine gelen uyaranlari yorumlama ihtiyacindan sözedelirek buna örnekler verilebilir, (hu konuda en çarpici örnekler Gestalt ilkelerinin anlatilmisi sirasinda verilebilir.) Görme algisina ek olarak. isitme algisinda da farkli biçimlerde kaydedilmis ritmlerden veya melodilerden örnekler kullanabilir. Ögretmenin kendi olanaklariyla hazirlamasi zor olan malzemeyi ders kitabindan veya okul idaresinden saglamasi uygun olacaktir. Ögretmen, “algida seçicilik” konusunu ele aldiginda. bunun normal bir algi süreci oldugunu belirterek baslayabilir, günlük yasamdan örnekler verebilir. Seçicilik, algi sisteminin etkili ve ekonomik islemesin! saglayan bir özelliktir. Ancak, özel durumlarda da yanilmalara yol açabilir. Örnegin görgü sahitleri, olaylari, kendi yorumlarim ve beklentilerim de katarak hatirlamaktadirlar.
Degerlendirme
l. Duyum ve algi arasindaki iliskiyi ve farki belininiz.
2. Her uyarici organizmayi etkiler mi? Niçin? Açiklayiniz?
3. Asin uyarilma organizma için zararli midir? Niçin?
4. Yetersiz uyarilma organizma için zararli midir? Niçin?
5. Koklama ve tatma duyumu arasinda nasil bir iliski söz konusudur?
6. Zaman algisini belirleyen etkenler nelerdir?
7. Üç boyutlu olarak algilamak nasil gerçeklesmektedir?
8. Algi. dikkat ve bellek arasindaki iliskiyi belininiz.
9. Algida seçiciligi etkileyen faktörleri açiklayiniz.
10. Algida örgütlenmeyi örnekler vererek açiklayiniz?
l l. Fizyolojik güdüler niçin sosyal ve psikolojik güdülerden önce gelir?
Bu içerik internet kaynaklarından yararlanılarak sitemize eklenmiştir
Ekleyen: Berke