CÜMLENİN ÖĞELERİ VE ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIM
Cümleyi oluşturan yapı taşlarıdır.
YÜKLEM:
Cümlenin temel öğesi, olmazsa olmazıdır.
Cümleyi yargıya bağlar ve yüklemsiz yargı olmaz (yüklemsiz yargı olmazsa yüklemsiz cümle de olmaz.
Temel özelliği yargı bildirmesidir.
Diğer öğeleri yüklem yönlendirir. Çünkü tek yüklem bir cümledir. Ayrıca yüklemsiz cümle olmaz.
Örn:Bir şekerli bir ıspanaklı (yargı bildirmediği için cümle değildir.)
Önce anneanneme gittim.
Gizemli ama sıcak biri.(sonunda noktalama işareti bulunduğu için gizli bildirme eki ‘-dır’ vardır ve bu yüzden cümledir.Çünkü kesin yargı bildirir.)
Size katmer versek kabul eder misiniz?(soru cümlesi olduğu için sanki yargı yokmuş gibi görünüyor ama soru da yanıt isteme olduğu için bir yargı vardır.)
ÖZNE: (KİM, NE, HANGİSİ sorularına yanıt verir.)
Yapan veya kendisiyle ilgili bir durumu üzerine alan,olan sözcük veya sözcük öbekleridir.
-YAPAN,OLAN
-yapan KİM,olan NE
örn:Büyükler arka sıraya otursun.(oturanlar kimler veya yapanlar kimler)
Bu saatte sokağa çıkmak tehlikelidir.(olan ne veya tehlikeli olan ne)
Kim konuyu özetlesin?(özetleyen kim)
ÖZNE ÇEŞİTLERİ:
A)GERÇEK ÖZNE:
Cümlede fiilin belirttiği işi yapan veya eylemi etkileyendir.
Cümlede eden veya olan öğedir.
Örn:Ali ata bak.
B)GİZLİ ÖZNE:
Cümlede olmayan ama yüklemde gizli olan öznedir.
Örn:Buraya gelir misin?(kim-sen-g.ö)
C)SÖZDE ÖZNE:
Nesne durumundaki öğenin özneymiş gibi algılanması.
Yüklemin edilgen yapma eki (-ıl) ni alması.
Örn:Cam kırıldı.
Araba devrildi.
NESNE:(NE, NEYİ, KİMİ, KİMLERİ sorularına yanıt verir)
Öznenin yaptığı işten etkilenen öğedir.
Öznenin eyleminden doğrudan etkilenendir.
1.BELİRTİLİ NESNE:
-Belirtme durumu eki (-i) ni almış nesnedir.
-NEYİ, KİMİ, KİMLERİ sorusuna yanıt verir.
2.BELİRTİSİZ NESNE:
-Yalın durumda olan
-Gerçek öznesi olan bir cümlede “ne?” sorusunun yanıtıdır.
-NE sorusunun yanıtıdır.
Örnekler:-Ahmet orada da arkadaş buldu.(herhangi bir arkadaş,belirsizlik var)
-Ahmet orada da arkadaşını buldu.(kafasındaki arkadaş tipine uyanını,seçicilik var,dengini buldu)
TÜMLEÇLER:
Yüklemi, cümleyi anlamca tamamlayan, pekiştiren, tümleyen öğelerdir.
DOLAYLI TÜMLEÇ:
Yönelme(-a),bulunma(-da),çıkma/ayrılma(-dan) eklerini kesinlikle alırlar.
-Kim-e, kim-de, kim-den
-Ne-y-e, nere-y-e, nere-de, nere-den
örn:(NEREYE,NEREDE,NEREDEN)
Tavuk ambara koşar.
Tavuk ambarda şişer.
Tavuk boğazdan iner.
Örn:(KİME,KİMDE,KİMDEN)
Ali,Ahmet’e baktı.
Kitap,Ahmet’te duruyor.
Yanıt,Ahmet’ten geldi.
ZARF TÜMLECİ:
Yüklemi ZAMAN,MİKTAR,DURUM,YÖN bakımından tümleyen öğedir.
-ne zaman,ne kadar,nasıl,nereye
-nereye sorusunun yanıtının zarf tümleci olabilmesi için yönelme eki(-e)ni almaması gerekir.
Örn:
Toprak,derin derin ürperdi
Ona yüz lira kadar borçlandı.
Uyarı: Yer yön zarfları (ileri, beri, içeri, yukarı, aşağı, geri, ileri) ad durum eklerinden (-e, -de, -den) birini alırlarsa dolaylı tümleç olurlar:
Örn:
Yukarı gel.
Yukarıya gel.
İleri git.
İleriye git…
UYARI: Yükleme sorulacak sorularla sırasıyla, özne, nesne, dolaylı tümleç ve diğer tümleçler bulunur.
ARA SÖZ:
Tek başına kullanılmayan; ancak bir cümlenin anlamını tamamlayan yargısız anlatımdır.
Örn:
İşte o zaman, iki canciğer dostum, Gül’le Serap, bana çok kırıldılar.
Oraya, o üzüntü duydukları yere gitmek istiyorlardı.
Onun kadar işine – belki iyi belki kötü – düşkün bürü yoktur.
ARA CÜMLE:
Asıl cümleyle yapısal bağlantısı bulunmayan yargılı anlatımdır. Yani yüklemi vardır.
Örn:
Hızlı hızlı, çünkü yağmur yağıyordu, avluyu geçerek eve geldi.
Buraya , sanki çok da umurumda, neden geldiğini uzun uzun anlattı.
VURGU:
Yükleme en yakın öğedir
Yüklem bir cümlede temel olduğu için kendisine yakın öğeyi veya sözcüğü daha çok belirginleştirir.
Seslendirirken yükleme yakın öğe veya sözcük daha belirgin söylenir. Vurgu bu sözcük veya öğedir.
Örn:
Türkülerimi herkes dinlesin.
Artık bırak beni.
Okulların kapanmasına daha çok var.
Uçmak her zaman içimde saklı durur.
Kaynak: www.odevkonusu.blogcu.com izni ile alınmıştır
Editörün Seçtikleri
POPÜLER MESAJLAR
