Liseler için Türkçe Edebiyat Konu Anlatımı ve Ders Notları DİVAN EDEBİYATI ( KLASİK –ESKİ EDEBİYAT), GAZEL, KASİDE, MESNEVİ, TERKİB_İ BENT, TERCİ_İ BENT, TUYUĞ, RUBAİ, ŞARKI, AN EDEBİYATININ ŞAİR VE YAZARLARI, HOCA DEHHANİ, MEVLANA, NECATİ BEY

DİVAN EDEBİYATI ( KLASİK –ESKİ EDEBİYAT)
İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler yaşamın her alanında Araplardan, Farslardan etkilenmişlerdir. Bu etkileşimin en belirgin olduğu alanların başında edebiyat göze çarpmaktadır.
 13. yy dan dan itibaren şair ve yazarlar Fars- Arap etkisine girmeye başlamıştır.
 Şairler şiirlerini “DİVAN” adını verdikleri bir kitapta topladıkları için bu edebiyatına “Divan Edebiyatı” denilmiştir…
 Ayrıca “klasik-eski –zümre edebiyatı” da denilir
 Bu edebiyatın özünde dinde tasavvuf vardır.
 Dil çoğunlukla halkın anlayacağı tarzda değildir.
 Arap ve Fars edebiyatı örnek alınmıştır.
 Saraydan destek gördüğü için “saray edebiyatı” da denilmiştir
 Ölçü olarak “aruz ölçüsü” kullanılmış.
 Çoğunlukla aşk, şarap, kadın övgü, din, ahlak, tasavvuf konuları işlenmiştir
 Kafiye hem göz hem de kulak için anlayışı hakimdir.
 Zengin ve tam kafiye sıklıkla kullanılmıştır.
 Divan dışında beş mesnevinin toplandığı kitaba “hamse” denilir.
Nazım biçimleri “beyitle” yazılanlar: Gazel, kaside, mesnevi,
 “bentlerle”yazılanlar:rubai, tuyuğ,şarkı,terkib-i bent,terci-i bent,murabba
BEYİTLERLE YAZILAN NAZIM ŞEKİLLERİ HANGİLERİDİR
1 ) GAZEL NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR
 Güzellik, aşk, kadın, şarap gibi konuları işleyen nazım türüdür.
 Araplarda Farslara onlardan da Türklere geçmiştir.
 Gazelin ilk beyitine “matla”son beyitine “makta” denir.
 En güzel beyitine “beyt’ül gazel ya da şah beyit” denir
 Kafiye şeması: “aa,ba, ca da…” şeklindedir.
 “En az beş en fazla on beş beyit” ten oluşur.
 Konu birliği yoktur. Her beyit başka bir konudan bahsedebilir.
              2 ) KASİDE NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR
 Herhangi bir kişiyi ya da durumu övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.
 En 33 en fazla 99 beyitten oluşur.
 İlk beyitine matla, son beyitine makta, şairin adının bulunduğu beyite taç beyit adı verilir.
 Kafiye düzeni gazelle aynıdır.
 Allah’ın birliğini anlatan kasidelere: TEVHİT
 Allah’a dua etmek için yazılanlara: MÜNACAAT
 Herhangi bir şahsı övmek için yazılanlara: METHİYE
 Peygamberleri övmek için yazılanlara: NAAT
 Birini eleştirmek için yazılanlara: HİCVİYE
 Ölen birinin arkasından yazılanlara MERSİYE kasidesi denir.
 Kaside: nesip-girizgâh-methiye-tegazzül-fahriye-dua bölümlerinden oluşur.
 En önemli kasideci NEFİ’dir.
             3 ) MESNEVİ   NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR  
 Roman ve hikâyenin yerini tutan çoğunlukla uzun konuların işlendiği nazım biçimine denir.
 Her beyit kendi arasında kafiyeli olduğu için uzun yazılmaya imkân vermiştir.
 Beyit sınırı yoktur.
 Çoğunlukla hikemi konular, efsaneler, kahramanlık ve aşk konuları işlenmiştir.
 Leyla-Mecnun mesnevisi en çok okunan olmuştur.
UYARI: Bunların dışında uzun ve kısa mısraların ard arda sıralanmasıyla yazılan Müstezat, günümüz manileri gibi kafiyeleşen kıt’alar da yazılmıştır. Kıtalar aaxa şeklinde kafiyelenir.
BENTLERLE YAZILAN NAZIM ŞEKİLLERİ
1) TERKİB_İ BENT NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR
 5 ile 15 bent arasıda değişir uzunluğu.( 15 ten fazla olan da var)
 Her bent 8–15 beyit arasında değişir.
 Didaktik, felsefi, eleştiri konularında yazılır.
 Gazel gibi kafiyelenir.
 Ziya Paşa’nın terkib-i bendi meşhurdur
2) TERCİ_İ BENT
 Terkibi-i bente benzer.
3 ) TUYUĞ NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR
 Divan edebiyatına Türklerin kattığı bir türdür.
 Felsefi konular işlenmektedir.
 Kadı Burhanettin’in tuyuğları meşhurdur
4 ) RUBAİ
 Kafiyelenişi aaxa şeklindedir.
 Aruzun belli kalıplarıyla yazılır.
 Felsefi ve hikemi derinliği olan konular işlenmiştir.
 İran’da ÖMER HAYYAM, Türk edebiyatında MEVLANA ‘nın rubaileri meşhurdur.
5 )  ŞARKI NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR
 Türklerin divan edebiyatına kattığı bir türdür.
 Aşk kadın şarap konuları işlenmiştir.
 Nedim bu türün en önemli temsilciliğini yapmıştır.
 Üçüncü mısrasına “miyan” denir.
                                         
DİVAN EDEBİYATININ ŞAİR VE YAZARLARI
HOCA DEHHANİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 Divan edebiyatının kurucusu kabul edilir.
 Yirmi bin beyitlik “Selçuk Şehnamesi”adlı kitabı vardır.
 Vatan hasreti ile ilgili şiirleri vardır.
MEVLANA
 Mevlevi tarikatının kurucusudur.
 Mesnevi adlı yüz bin beyitlik eseri vardır
  Divan-ı Kebir, Mektubat adlı eserleri de vardır.
 13.yy. tasavvuf şairidir.
 Bütün eserlerini Farsça yazmıştır.
NECATİ BEY KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 Divanı vardır.
 Millileşme akımını savunmuştur.
 Eserlerinde sade bir dil kullanmıştır.
 Divan şiirine bir yerlilik, bir ulusallık kazandırmaya çalışmıştır.
AHMEDİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 14. yy. da tanınmış bir şairdir.
 İran edebiyatının bütün özelliklerini edebiyatımıza katmaya çalışmıştır.
 Din dışı konularda şiirler yazmıştır.
 “Cemşit u Hurşit, İskendername Divan’ı”adlı eserleri vardır.
ŞEYHİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
  15. yyda yaşamıştır.
 Tasavvufi şiirleri ağırlıktadır.
 Çağının dil inceliklerini eserlerinde yansıtmıştır.
 Devrinin bozukluklarını bir eşekten yola çıkarak şikâyet ettiği  “HARNAME”adlı kitabı meşhurdur. Bu kitap birçok yönüyle fabl özelliği taşımaktadır.
 Harname, Hüsrev ü Şirin ve Divan adlı kitapları vardır.
ALİ ŞİR NEVAİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 Çağatay Türk edebiyatını en önemli temsilcisi sayılır
 “Muhakemet’ül Lugateyn”adlı kitabıyla Türkçe-Farsçayı karşılaştırmış ve Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu söylemiştir.
 “Hamse” (beş mesnevi) sahibidir.
 İlk bibliyografya kitabımız (şairlerin hayatını almış) olan “Mecalisü’ün Nefais”adlı kitabı vardır.
 Türkçenin musiki ve vezin kalıplarını içeren Mizanül Evzan adlı kitabı vardır.
 Devlet adamlığı yapmıştır.
FUZULİ
 Duygu, düşünüş ve edebiyat açısından Türk edebiyatının en büyük şairi sayılır.
 Lirik şiirleri oldukça meşhurdur.
 Platonik bir aşk anlayışı vardır.
 Azeri Türkçesini kullanmıştır.
 Uçsuz bir hayal dünyasına, derin bir bilgiye sahiptir.
 Kerbela da türbedarlık yaptığı söylenir.
 Ona göre şair bilgisiz olamaz, ilham olmadan şiir yazılmaz. Şiir bir Allah lütfüdür.
 “Şikâyetname” adlı eseri devrin bozukluklarını anlatan “hiciv”dalında ilk mektuptur.
 Türkçe Divanı, Farsça Divanı, Arapça Divanı, Hadikat’üs Süeda, Beng ü Bade, Leyla ü Mecnun Mesnevisi, Hadisi Erbain, Şikâyetname adlı kitapları vardır.

SİNAN PAŞA KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 15.yüzyılın nesir yazarıdır.
 Dili oldukça süslüdür.
 “Tazarru -name”adlı eseri oldukça meşhurdur. Seciler ve söz sanatlarıyla doludur.
BAKİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 Şairlerin sultanı lakabıyla anılır(sultan’uş şuara)
 Kanuni’nin iltifatına çokça mazhar olmuştur.
 Genellikle din dışı konularda şiir yazmıştır.
 Ahenk ve kulak için kafiyeye çok düşkündür.
 16.yyda yaşamış en büyük şairdir.
 Divan’ı ve Kanuni Mersiyesi meşhurdur.

NEFİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 Kasidenin Türk edebiyatındaki tartışmasız lideridir.
 Övdüğünü göğe çıkarır, yerdiğini yerin dibine geçirir. Sınırlaması yoktur.
 Dili oldukça süslüdür.
 Öldürüldüğü söylenir şiirleri yüzünden.
 “Sihamı- Kaza adlı eseri vardır.
KÂTİP ÇELEBİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 “Cihan-numa, Keşf’uz Zunün, Mizan’ül- Hak”adlı eserleri vardır.
 Didaktik eserler yazmıştır.
 
BAĞDATLI RUHİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 Toplumcu bir özelliğe sahiptir.
 Döneminin aksaklıklarını terki-i bentleriyle eleştirmiştir.
 Tarikata girmesine rağmen din dışı şiirleri vardır.
NABİ
 Asıl adı Yusuf’tur.
 17. yy da yetişmiştir.
 Didaktik – hikemi şiirin edebiyatımızdaki en iyi temsilcisi sayılır.
 Akıcı ve düzgün bir dili vardır.
 Oğlu için yazdığı “Hayriye”adlı kitabı meşhurdur.
 Farsça ve Türkçe Divanı, Hayrabat, Sürname adlı kitapları vardır
EVLİYA ÇELEBİ KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 Edebiyatımızın seyahat yazarlarının piridir.
 “Seyahat-name” adlı eseri vardır.
NEDİM
 Lale Devri (18. yy) nin eğlencelerini eserlerinde en iyi yansıtan şairdir.
 Şiirde mahallileşme akımını başlatan ve yerleştiren şairdir.
 Tasavvufun etkisinde kalmayan tek şairdir.
 İstanbul Türkçesi ile yazmıştır.
 Halk dilini, inanışlarını şiirlerinde işlemiştir.
 Divan edebiyatının klasik söylemlerine(mazmun) yenilerini katmıştır.
 “Şarkı” nazım şeklini en ustaca kullanan şair olmuştur.
 Hece vezniyle şiirleri de vardır.
ŞEYH GALİP KİMDİR, HAKKINDA BİLGİ
 Divan edebiyatının son büyük şairidir.
 Yenileşme hareketlerine uygun şiirler yazmıştır, halk söylemlerini eserlerinde kullanmıştır.
 Hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır.
 Genel olarak dili süslü ve ağırdır.
 “Hüsn ü Aşk” adlı mesnevisi meşhurdur.
 
 www.turkceciler.com
Türkçe/Edebiyat Eğitimi Kaynak Sitesi
Diğer kaynak: www.englishpage.blogcu.com